70mm vertoning in vier zalen mogelijk, met DP70 (2394 en 2398, bovendien 1720 in depot), DP75 en in zaal 1 met FP75ES projectoren op een scherm tot 14,28x5,95 meter.
Architecten: Delugan Meissl Associated Architects, Parisienzaal decoratie Rob Looman.
Exploitant: EYE Film Instituut Nederland (2012-2017), Eye Filmmuseum (2018-). Nieuwbouw met vier filmzalen (en vijfde zaal elders).
ARCHITECTUUR
Het Nederlands Filmmuseum in het Vondelpark werd in 2010 EYE Film Instituut Nederland (eerst met gespiegelde tweede E in EYE), en heet sinds 2018 Eye Filmmuseum.
Toenmalig directeur Rien Hagen legde de basis voor nieuwbouw met veel expositieruimte. Een prijsvraag daartoe werd gewonnen door Weense architecten en vanaf juni 2009 verrees op een nieuw schiereiland aan de noordelijke IJoever in Overhoeks het opzienbarende postmoderne witte complex voor 30 miljoen Euro [dmaa.at/work/eye-film-institute]. Het gebouw werd door koningin Beatrix geopend op 4-4-2012 [hollandsefilm.nl/pages/eye/opening.html] als "het nieuwe filmmuseum aan het IJ" en eerste bioscoop in Amsterdam Noord sinds de sluiting van Cleyntheater filmhuis in 1987, in 2016 gevolgd door filmhuis FC Hyena, en in 2019 multiplex Euroscoop (Pathe Amsterdam Noord). "Als het eerste publieke gebouw in Noord trekt het Eye Filmmuseum sindsdien iedereen letterlijk en figuurlijk naar de overkant van het water, dat eerst een grens vormde." volgens Gesina Roters in 2020 [architectuur.nl/inspiratie/supergaaf-volgens-gesina-roters/].
De bouw van het indrukwekkende straalskelet is te volgen op een uitvoerige fotoreportage van Gerard Saarberg [saarberg-fotografie.nl/bouw-filmmuseum-eye-in-amsterdam]. "De architecten van het Eye, de Oostenrijkers Roman Delugan en Elke Delugan-Meissl, blijven vandaag uit protest weg bij de officiële opening" [NRC, 2012]. "De Delugans waren boos over een sluis tussen de zaal en foyer, die er moest komen wegens brandveiligheid" [ANWB Kampioen, oktober 2016]. De overal zwevende asymmetrische staalconstructie kan zich meten met de Sydney opera en is organisch, erotisch [Eye in een oogopslag, 2016] en aanstelarchitectuur genoemd maar ook vergeleken met allerlei dieren (haai, hond, kikker, oester, schelp, sprinkhaan, vis, vogel), voertuigen (schip, ufo, vliegtuig), damesschoen, ijsschots, oog, origami, skischans enz. Meestal is dit gezien vanuit het oosten want rondom is er een telkens wisselend silhouet. Bij nadering openbaart zich een flinke klim naar boven en een verrassende onregelmatige aluminium gevelstructuur van ruim 15.000 witte panelen, een helse constructie voor de aannemer [Quest, september 2012]. "Voor het gehele dak met z’n drukke patroon, zijn slechts twee (!) verschillende vormen plaat gebruikt. Oké vooruit… behalve bij de randjes" volgens Thuismuseum in 2020 [kijk ook video online thuismuseum.nl/eye-filmmuseum/]. Op het gebouw ontbrak tot 2020 meestal elk opschrift en interieurdecoratie begon minimaal. Het interieur is even spannend als verwarrend, haast een CALIGARI labyrint met scheve wanden en plafonds, een scheef raam in de besloten ROOM WITH A VIEW, vloeren met vals plat, steile trappen met VERTIGO associaties (Chris Reinewald noemt het zelfs een trappenpaleis met POTEMKIN associaties [Museumvisie, zomer 2012]), en "vreemde perspectieven, zoals de 'stairs to nowhere' naast Cinema 1" [Welkom in Eye, brochure]. Elke verdieping heeft andere dimensies. Steriele witte gangen voor en achter de schermen voelen als de Orion uit 2001: A SPACE ODYSSEY.
In contrast staat de hardhouten vloer van de Arena (met horeca) in de vorm van een soort Grieks theater, een gigantische vrije ruimte met slechts enkele schuine kolommen "die moesten worden bevochten op de architect" volgens Erik Geldof & Simon Kiefte [Bouwen met staal, oktober 2011]. Het gebouw heeft veel glas en het geknikte Arena venster is haast een Cineramascherm met panoramisch uitzicht op IJ en Amsterdam, met golven en vaartuigen als bewegend beeld en trappen als tribune. De bijna 1000 ton staal beïnvloedde mobiele communicatie en vergde aanpassingen. "Een uitkraging van 32 meter zorgt voor een uiterst spannend krachtenspel in de kern van het gebouw" volgens Jan Sint Nicolaas tijdens de bouw [Cobouw, 27-9-2010; kijk AT5 journaal at5.nl/artikelen/51092/eye-werkt-aan-reusachtig-stalen-onderkomen]. Deze overhangende hoogste en grootste zaal 1 voor 312 personen (en dan circa 5cm doorbuigt) kreeg een scherm van 14,28x5,95 meter, even hoog als de breedte in het Vondelparkpaviljoen. Aanvakelijk was kleiner gekaderd maar THE HATEFUL EIGHT in Ultra Panavision kreeg meer breedte door "een beweegbaar onderkader en het verder wegzetten van zijkaders. Daar was ruimte genoeg voor." volgens Ron Salari in 2020. Het beeldoppervlak was toen ongeveer 14,25x5,15 meter. Sinds TENET wordt het schermformaat bij 70mm breedbeeldfilms meestal 11,9x5,4 meter genoemd [eyefilm.nl/nl/whats-on/tenet/268239], soms 11x5,5 meter [eyefilm.nl/evenementenlocatie/ruimtes/cinema-1].
De lage bassen laten de zwevende zaal soms haast trillen. De cabine in de 23 meter hoge nok heeft geen lift voor de zware 70mm akten. Zaal 1 kreeg het gerestaureerde bioscooporgel uit 1929 van vroegere 70mm bioscoop (en architectuurwonder) Passage Den Haag. De andere drie bioscoopzalen zijn meer rechthoekig en ingetogen met warme donkere tinten maar de onderste en kleinste zaal 4 (met 7,65x3 meter scherm en beweegbaar zijkader) heeft ledlicht met kleuropties als blauw, groen, oranje, roze, en is geïnspireerd op de vroegere Parisiendecoratie, opnieuw ontworpen door Rob Looman. Zaal 2 is multifunctioneel met een opvouwbare tribune, voelbaar aan de trillende vloer, en heeft een 9,4x3,7 meter scherm evenals zaal 3, de laatste met zwarte wanden, net als vroeger in het Vondelparkpaviljoen. "Deze zaal wordt ook wel The Black Box genoemd en is geinspireerd op het concept 'Invisible Cinema' van de Oostenrijkse experimentele filmmaker Peter Kubelka" [brochure Welkom in Eye].
PROJECTIE
Onder meer tijdens de opening was er laserprojectie op de buitengevel. Er zijn publiekscabines met breedbeeldscherm van 120cm in een soort 2001: A SPACE ODYSSEY pods en zowel de permanente als tijdelijke opstellingen hebben ook multiscreenprojecties, waaronder het permanente zogenaamde Panorama met interaktieve 360 graden videowalls (in 2022 opgevolgd door Film Catcher, met ruim 1000 filmtitels), en wisselende installaties in Nederland's grootste expositieruimte (die met ruim 1200 m² de Stedelijk Museum basement met 100 m² overtreft).
Er is digitale zaalprojectie in 3D en tot 4K mogelijk (zaal 1 en 3 met 32B Barco 4K, zaal 2 met Barco 2K, zaal 4 met 22/104 Christie 2K) en alle zalen hebben tevens filmformaten tot 70mm. Zaal 1 heeft onder meer twee nieuwe Kinoton FP75ES Studio projectoren, een geavanceerde 35/70mm projector speciaal voor museale doeleinden, met uitstekende lichtsterkte en een lange stabiele filmbaan. "De projector van Eye heeft bijvoorbeeld twee tegen elkaar in draaiende vlinderbladen voor de lens, waardoor de witte gedeeltes van de film niet meer flikkeren; een probleem dat vroeger wel speelde." volgens Andre Waardenburg [NRC, 29-5-2018]. Ook 70mm kan terugspelen en in twee minuten is ombouw van formaat mogelijk. De traploos regelbare snelheid is digitaal afleesbaar. "From this machine there are only six in the world" volgens Nigel Wolland en Johan Wolthuis [Cinema tour, Cinema Technology, March 2014]. Ook 70mm draait meestal met non-rewind op één projector maar beurtelings links en rechts voor een gelijk aantal draaiuren.
Het scherm van zaal 1 was aanvankelijk kleiner gekaderd tot het in 2016 werd verbreed tot 14,25x5,15 meter Ultra Panavision voor THE HATEFUL EIGHT, even breed als Filmmuseum Cinerama. "Bij het inrichten van het Eye Filmmuseum was er van een maximale beeldverhouding van 2.55:1 uitgegaan. Door aanpassingen aan de gordijnrails kon de kadering aan de zijkanten bijna helemaal tot aan de muur openen maar dat was nog niet genoeg. Door de zwarte markering boven en onder het doek nog wat te verplaatsen kon het scherm wel de volledige verhouding van 2.76:1 weergeven" volgens Sim Kranenburg in de Tweakers documentaire HET BREEDSTE FILMFORMAAT OOIT (online zie verder). 6-kanaals 70mm films worden op 3 kanalen achter het doek weergegeven. Zaal 1 heeft de meeste 70mm vertoningen, maar VERTIGO, PHANTOM THREAD en ROMA op 70mm waren (ook) in zaal 3.
Zaal 2 heeft onder meer een Kinoton DP75 voor 35/70mm en een FP28 voor 16mm en de aangrenzende zaal 3 heeft een DP75 voor 35/70mm en FP20/28 voor 35mm en 16mm. De onderste zaal 4 kreeg onder meer twee onverwoestbare, ruim een halve eeuw oude DP70's en deze cabine is voor publiek zichtbaar via een venster naast zaal 3. De vloer moest met balken worden verstevigd voor deze zware projectoren. Wegens de korte zaal en hoog gelegen cabine is projectie hier onder een tamelijk schuine hoek, waardoor het beeld trapeziumvormig vertekent (net als in Tuschinski 1), op het enige vlakke scherm want de andere drie zijn licht gebogen. "Voor het vertonen van stille films op snelheden van 16 tot 20 beelden per seconden zonder flickering zijn de projectoren in zaal 1, 2 en 3 uitgerust met driebladige vlinders. In zaal 4 waar twee DP70 projectoren staan was dit niet mogelijk" volgens operateur Hans van Noort [brochure Projectie Techniek Eye, 2015]. Eventuele DP70's in zaal 1 hadden de zwevende constructie met bijna 1000 kilo belast. Installatie gebeurde door Rosbeek Techniek, specialist in "installation and management of all types of 35mm and 70mm film projectors, including associated sound equipment" [FIAF directory 2018].
Projectiecabines van zaal 2-3-4 zijn onderling verbonden. "In Eye werken 15 operateurs, vier personen per dag... [maar werven] wordt een probleem. Toen alle filmhuizen een paar jaar geleden stopten met 35mm film draaien, hadden we enorme keuze. We konden eisen stellen aan de werknemers en iedereen uit de commerciële bioscopen wilde bij Eye werken" volgens operateur Martin Schrevelius [interview door Lotte Walrave, 10-12-2015, online eye-exposed.nl/35mm-film/]. Andere operateurs onder meer Anton Bakker, Maickel Duim, Maarten van Esse, Ivo Hoek, Hilde Lahey, Ron Salari.
PROGRAMMERING
Er is een bescheiden vaste opstelling over filmtechniek geschiedenis (met originele apparatuur, replica's en filmformatenlichtbak waaronder breedbeeld) en een kleine affiche wisselexpositie. De grote tentoonstellingsruimte wordt meestal gebruikt als kunsthal met wisselexposities op multiscreen of singlescreen met voornamelijk shorts of fragmenten van moderne mediakunstenaars (geen vroege speelfilmpioniers), waaronder William Kentridge en Ryoji Ikeda als best bezochte [See NL, 33, November 2018, ook online international.eyefilm.nl/See-NL-Magazine.html], en begeleidende zaalprogrammering. Eye programmeert relatief minder stille films dan Filmmuseum Vondelpark en, ondanks de omvangrijke analoge filmcollectie en projectieuitrusting, minder analoge klassiekers, maar veel bijzondere digitale restauraties. Tussen de geëxplodeerde voornamelijk digitale filmprogrammering met veel premièrefilms (soms ook op 35mm zoals ONCE UPON A TIME... IN HOLLYWOOD) startte de voor Nederland unieke 70mm vertoningen met de Nederlandse première van een WEST SIDE STORY restauratie plus eerste 70mm prolongaties van deze eeuw. Net als in voormalig Filmmuseum Cinerama wordt ook ander bijzonder breedbeeld geprogrammeerd zoals de CinemaScope-55 musical THE KING AND I in 35mm CinemaScope restauratie met lezing, 4K digitale restauraties waaronder 70mm films als BEN-HUR (in Ultra Panavision beeldverhouding), een festival met zogenaamde Smilebox restauraties van 3-strip Cinerama travelogues, ingeleid door de Amerikaanse filmrestaurateurs Dave Strohmaier en Randy Gitsch, en de double bill thema-avond 'Spaghetti Westerns on Anamorphic 16mm Night' met twee reductieprints van Techniscope breedbeeldfilms, ingeleid door Martin Koolhoven en Ronald Simons op 23-11-2023 [eyefilm.nl/whats-on/spaghetti-on-sixteen-night/1019626].
70mm voorstelingen hebben toeslag ("Een kopie van digitale drager kost ongeveer 50 euro. Een nieuwe analoge 35mm-print kost tegenwoordig € 3000 en een 70mm-print circa € 14000. Die kosten moeten worden terugverdiend met extra toeslag waarin mensen bijdragen aan in stand houden van dit culturele erfgoed." volgens Eye). DCP, 35mm en 70mm vertoning wordt vermeld maar beeldverhouding (zoals CinemaScope) zelden. Terrugbladeren in programmering kan niet maar afzonderlijke filmtoelichting sinds 2014 is terugvindbaar via Google.
COLLECTIES
"Acquisitie vindt plaats in diverse formaten: 35mm, 70mm en verschillende digitale formaten... Sommige gerestaureerde en nieuwe films kunnen alleen digitaal worden verworven, van andere films geniet het de voorkeur ze op celluloid te verwerven vanwege de zekerheid van de lange levensduur, het bijzondere formaaat (bijv. 70mm) of andere redenen" aldus Eye Beleidsplan 2014-2017. Aldus werd onder meer nieuwe 70mm prints verworven van PLAYTIME, WEST SIDE STORY, THE MASTER, THE HATEFUL EIGHT, 2001: A SPACE ODYSSEY, LAWRENCE OF ARABIA, SPARTACUS en de blowup PHANTOM THREAD. 70mm vertoningen betreffen originele 70mm films en blowups, premieres en reprises, restauraties en vintageprints, aankoop en bruikleen, eenmalig en langdurig, waaronder in festivals en programmaseries Cinema Egzotik en This is Film, en trekt daarmee ook buitenlands filmtoerisme (net als in Filmmuseum Cinerama).
In 2016 opende een naburig Collectiecentrum aan de Asterweg met ook een multifunctionele filmzaal (waaronder analoge projectieformaten tot maximaal 35mm) en depots, waaronder een DP70 (nummer 1720), DP75, en (uit De Efteling 3D PandaDroom) Kinoton SP75E.
"De zwarte doos met oversized oog verschaft de industriële Asterweg 'a touch of Hitchcock'. De glazen studiezaal geeft 's lands grootste verzameling van filmblik een uitnodigende uitstraling." volgens Bas Kok [Depotisme - of: de gesloten schatkamers van Noord. Noordse Zaken, zomer 2021]. In de Eye depots is zelfs een rondleiding mogelijk. Dit allemaal in tegenstelling tot de 'introverte' nieuwe cultuurdepots in Amsterdam Noord van het Amsterdam Museum, Nemo, Stadsarchief.
"Collectiebehoud begint met opslag onder de juiste omstandigheden, en daarom komen er in de depots geavanceerde klimaatsystemen. Een deel van de filmcollectie wordt zelfs ingevroren in zogeheten sub-zero depots [-5 graden]. Het gaat hier vooral om kleurnegatieven en masters, [sommige] 70mm kleurkopieën en een deel zwartwit negatieven" [eyefilm.nl/uploads/downloads/blocks/Factsheet-Eye-Filmmuseum.pdf]. Kijk 70mm depot op video FILM FORMATEN, EYE FILMMUSEUM BEHIND THE SCENES, 2018 [online facebook.com/eyefilm/videos/10155012322351331/].
Wegens Eye's 75-jarig jubileum bezocht koningin Maxima het filmmuseum op 24-6-2021 en bekeek aan de Asterweg onder meer een DP70 (uit voormalig Palace Haarlem) [kijk online KONINGIN MAXIMA BIJ EYE FILMMUSEUM blauwbloed.eo.nl/artikel/2021/06/zien-m-xima-dompelt-zich-onder-in-filmwereld, lange versie KONINGIN MAXIMA'S DAG IN DE FILMWERELD
youtube.com/watch?v=uN97AqTW4Mw of gids.tv/video/347959/maxima-bezoekt-eye-filmmuseum-video].
Er is naast 35mm ook 70mm bruikleen aan andere professionele vertoners zoals EL CID en APOCALYPSE NOW aan 70mm festivals in het Tsjechische Krnov en 2001: A SPACE ODYSSEY aan Kino Rotterdam.
"De belangstelling van het publiek voor zowel de nieuwbouw, de programmering en de activiteiten overtreft de verwachtingen. Trok de behuizing in het Vondelpark rond de 50.000 bezoekers, de nieuwbouw aan het IJ ontvangt jaarlijks rond de 700.000 mensen (waarvan 350.000 betalende bezoekers)" [eyefilm.nl/uploads/downloads/blocks/Eye-75jaar-chronologie.pdf]. In 2013 stond Eye met 503.00 museum bezoekers op de zesde plaats na Rijksmuseum, Van Gogh Museum, Anne Frankhuis, Stedelijk Museum, en Venus Tempel [Amsterdam in cijfers 2014].
Lees ook
eyefilm.nl/nl/over-eye/geschiedenis
facebook.com/eyefilm/
theobakker.net/pdf/bioscopen.pdf
EYE 70MM VERTONINGEN (VANAF 2012)
01). 09-04-2012: WEST SIDE STORY. Reprise maar restauratie première.
Zaal 1, met vooraf in de arena 'live dans battle' door Léon Beckx en Tom Goldhand, en inleiding door Max van Praag. Van de restauratie bestaan twee 70mm prints waarvan deze na de Berlinale première is aangekocht door EYE. Later ook vertoond "i.s.m. Horizon, een serie van het Concertgebouworkest" [eyefilm.nl/nl/whats-on/west-side-story/267647].
02). 10-04-2012: PLAYTIME. Restauratie reprise.
Zaal 1, zonder ondertitels, een aangekochte print. Ook onder meer vertoond vanaf 30-6-2018 [eyefilm.nl/nl/whats-on/playtime-70mm/267352].
03). 30-06-2012: SPARTACUS. Restauratie reprise.
Zaal 1, tijdens Stanley Kubrick tentoonstelling. Verworven in 2019: "Een restauratie uit 1991 die recent in de Eye-collectie is terechtgekomen" [eyefilm.nl/nl/whats-on/spartacus/267425].
04). 17-08-2012: TOTAL RECALL (blowup). 70mm reprise (70mm premiere Imax Rotterdam 24-7-1992. 35mm première Bellevue, Alhambra 1, Cinema 1, 10-08-1990).
Frans-Nederlands ondertitelde print, gepresenteerd door Ronald Simons en Martin Koolhoven tijdens double bill thema avond Cinema Egzotik, A Night on Mars [filmprikbord.nl/?page=prikborden&action=view&id=28231].
Deze 35mm productie uit de Verenigde Staten van Paul Verhoeven is de enige hoofdfilm van een Nederlandse regisseur die in Nederland op 70mm (als blowup) is vertoond. "TOTAL RECALL was the most expensive Hollywood production to date [1990], and upon its release became the highest grossing film of all time with $120 million in domestic ticket sales (and $263 million worldwide).” [Margaret Barton-Fumo, Paul Verhoeven interviews, 2016, p. XIV].
05). 06-09-2012: 55 DAYS AT PEKING. Reprise.
Zaal 1, verkleurde print, tijdens Nicholas Ray retrospectief.
06). 01-12-2012: VERTIGO (blowup). Reprise van 70mm restauratie uit 1996 (70mm premiere Den Bosch Parade, 1997-1999? 35mm première Tuschinski, 06-02-1959).
Zaal 1, zonder ondertitels, tijdens programma '100 jaar Hollywood' (in zaal 3 tevens met "7 december een inleiding door Kees 't Hart, de auteur van de recent verschenen roman Hotel Vertigo, een literair eerbetoon aan Hitchcock” volgens toenmalige Eye website.
In 1997 draaide het Filmmuseum de restauratie nog op 35mm en werd geschreven "Ook zorgt [distributeur] UIP er voor dat wij in tegenstelling tot veel andere Europese landen de gerestaureerde 70mm-versie van VERTIGO niet te zien zullen krijgen, een versie die voor Nederland en Denemarken niet beschikbaar schijnt te zijn" volgens Egbert Barten [Filmkrant, juli 1997].
07). 26-01-2013: THE MASTER. Première.
Zaal 1, dagelijkse vertoning met gelijktijdige digitale distributie door A-film. Deze 70mm print had op het Rotterdams filmfestival in Pathé Schouwburgplein een uitgestelde première wegens complicaties. "De bezoekers van de publieksopening op woensdag, waar Paul Thomas Anderson's THE MASTER op het gelauwerde, haarscherpe 70mm formaat zou worden vertoond, kregen ondertussen een teleurstelling te verwerken. Tijdens het proefdraaien met een gehuurde [Cinemeccanica Victoria 8] projector - films worden zelden op dit formaat vertoond - was vlak voor de première een fout ontdekt. Om het risico te vermijden dat de film zou vastlopen greep de operateur terug op een digitale kopie" volgens Berend Jan Bockting [Volkskrant, 25-1-2013].
"Ik herinner me als de dag van gisteren dat ik voor het eerst een film op 70mm zag. Het was THE MASTER (2012) van Paul Thomas Anderson. Ik wist niet wat het betekende, het klonk vooral cool. Het ging bijna niet door: omdat de filmkopie beschadigd was, kregen we bijna een digitale versie te zien. Maar uiteindelijk ging het goed. Vanaf het openingsshot ging er een nieuwe wereld voor me open. Ik had nog nooit zo’n mooie, briljante blauwe zee gezien op film. De combinatie van kleur en contrast: ik had serieus nog nooit zoiets meegemaakt." volgens Aramis Gonzalez, 25-7-2017 [eyefilm.nl/nl/magazine/filmisch-vinyl-waarom-zijn-70mm-vertoningen-zo-magisch/227667]. Wegens problemen met DTS geluid en ondertiteling had ook Eye een digitale 4K kopie paraat die soms werd vertoond. De 70mm print is door Eye verworven.
08). 09-11-2013: VOINA I MIR / OORLOG EN VREDE. 70mm reprise deel 1, 70mm première deel 2.
Zaal 1, vertoning tijdens festival 'Ruskino 1913-2013: de vele gezichten van de Russische film' in het Nederland-Rusland jaar, met inleiding door Gerwin van der Pol, voor 175 bezoekers. "De oorspronkelijke lengte van OORLOG EN VREDE is 432 minuten. Eye vertoont een kortere versie van 339 minuten; de film werd in 1967 en 1968 in deze lengte in twee delen uitgebracht in verschillende West-Europese landen. De kopie, een vintage 70mm print, is afkomstig van het Koninklijk Filmarchief in Brussel. Het eerste deel werd geprint op Eastman stock en is helaas verkleurd. Het tweede deel werd geprint op Svema/Orwo stock, de kleuren hiervan zijn goed. De film wordt vertoond met zes kanaals magneetgeluid, de kwaliteit van de geluidssporen op de kopie is wisselend" volgens toenmalige Eye website. "The following order was perfect with the faded part one on Eastmancolor stock followed by part two (despite its Belgian origin) on Svema/Orwo stock and the best demonstration of the fact that Eastern European color stock ages better and fades much less than Western stock" volgens een verslag door Eye medewerker Jan-Hein Bal [in70mm.com/news/2013/vojna/index.htm]. Hij hield zelf een inleiding bij deze film op 18-5-2018 tijdens het 70mm festival in het Tsjechische Varnsdorf, lees online [in70mm.com/news/2018/vojna/index.htm].
09). 15-12-2013: BARAKA. Reprise.
Zaal 1, vertoning samen met opvolger SAMSARA (maar SAMSARA in 4K).
10). 16-04-2014: DUNE (blowup). Reprise.
Zaal 1, vertoning samen met remake uit 2013 in drievoudig kader, Cinema Remake expositie, Imagine film festival, en Cinema Egzotik double bill themavond DUNE, gepresenteerd door Ronald Simons en Martin Koolhoven. "We wilden ook graag David Lynch's DUNE herzien om te kijken of hij destijds niet ondergewaardeerd werd, maar ook op 70mm bleek de film nog steeds een hot mess" volgens Martin Koolhoven en Ronald Simons in 2019 [Cinema Egzotik 2009-2019, p. 52, ook online issuu.com/eye_film/docs/cinema_egzotik]. Toch werd het een van de drie best bezochte Cinema Egzotik programma's. Blowup uit Denemarken zonder ondertitels.
11). 14-06-2014: DERSU UZALA. Reprise maar 70mm première (35mm première Alhambra 2, 1976?).
Zaal 1, deense kopie [eyefilm.nl/nl/whats-on/dersu-uzala/264030].
12). 15-04-2015: ALIENS (blowup). Reprise.
Zaal 1, vertoning in tweevoudig kader, Imagine film festival, en Cinema Egzotik, James Cameron double bill thema-avond gepresenteerd door Ronald Simons en Martin Koolhoven. Het was een van de twee best bezochte Cinema Egzotik programma's.
13). 07-01-2016: THE HATEFUL EIGHT. 70mm première (DCP première, 01-01-2016).
Zaal 1. "Vertoning van zowel de 70mm-versie, met 6 minuten meer breedbeeldspektakel, als de reguliere digitale uitbreng... Eye is het enige theater in de Benelux dat de 70mm-versie vertoont. Voor de voorstelling is een Ultra Panavision-lens aangeschaft, het scherm van Cinema 1 is aangepast en op maximale grootte gebracht" volgens de website.
Zaal 1 had 70mm vertoningen tot maximaal 3x daags, met toeslag, afgewisseld met 4K versie in zaal 2 of 3 ("we hebben een DCP 2.79:1 en een DCP gewoon scope. In zaal 3 hebben we de kaders aangepast en draaien we de 2.79:1 versie met een zwarte balk boven en beneden" volgens operateur Hans van Noort). De 4K versie was 12,50 Euro met 167 minuten en de 70mm roadshow versie 15 Euro, met 187 minuten inclusief extra scènes, ouverture en pauze. Tevoren was het aantal geluidskanalen onzeker en de lens arriveerde op het laatste moment, volgens operateur Ron Salari. Er was meegedeeld dat de print op een enkele rol gemonteerd zou worden aangeleverd maar vlak tevoren arriveerde deze in 10 akten waaronder een 'Intermission' zonder beeld. "Op verzoek van Quentin Tarantino duurt de pauze slechts 12 minuten" lazen bezoekers vooraf. Het scherm in zaal 1 werd breder gekaderd en het Ultra Panavision beeldoppervlak was circa 14,25x5,15 meter, uniek dat een Nederlands bioscoopscherm is aanpast want vroeger had Ultra Panavision meestal links en rechts afgehakt beeld. Eye kreeg de print toen België onvoldoende belangstelling toonde.
In de Verenigde Staten gaf projectie soms calamiteiten. "Erik Lomis, medewerker bij de filmstudio die de film maakte, zegt tegen Variety dat er bij slechts 1 procent van alle voorstellingen problemen zijn. De tweets geven volgens hem een verkeerd beeld van hoe de vertoningen verlopen. Daarnaast horen imperfecties volgens Lomis ook gewoon bij 70mm, maar is er geen enkele reden om die versie te mijden. Filmmuseum Eye in Amsterdam is de enige plek in de Benelux waar je de film op 70mm kan zien. In andere bioscopen zie je een digitale versie. 'Volgens Quentin Tarantino is een film die op 70mm is gedraaid ideaal', zegt Marnix van Wijk van Eye. 'Het geeft een bepaalde charme mee. Een echte bioscoopervaring... Wij maken ons zeker geen zorgen', zegt Birgitte van Boven van filmdistributeur Entertainment One. 'We hebben een nauwe samenwerking met Eye, want het is ook voor ons een bijzonder gebeuren. Het blijft techniek, maar we nemen alle maatregelen die we kunnen om ervoor te zorgen dat de film normaal draait. Daarnaast is het team van Eye expert op dit gebied.' Ook Van Wijk verwacht niet dat er in Eye problemen zullen zijn met THE HATEFUL EIGHT. 'Zeker omdat we speciaal hiervoor een nieuwe lens hebben gekocht. Daarnaast is het altijd gebruikelijk dat films van tevoren uitvoerig worden getest.' " volgens NOS, 29-12-2015 [nos.nl/op3/artikel/2077764-the-hateful-70mm-nieuwe-tarantino-gehavend-in-de-bios.html]. "De speciale retrovertoning geeft extra werk, zegt Gerrit-Jan Faber (58), hoofd projectie van Eye. 'Het was wel even zoeken naar een Ultra Panavisionlens. We gingen er in eerste instantie van uit dat die door de filmdistributeur zou worden meegeleverd, maar dat bleek niet het geval.' Eye moest bovendien het filmdoek verbreden en er wordt een extra digitale projector (4K) achter de hand gehouden" [met roadshow versie] volgens een interview door Gianni Schepens [Parool, 6-1-2016]. Een gezamenlijke advertentie verscheen voor Eye en Ennio Morricone's concert in Amsterdam [Volkskrant, 14-1-2016]. De Arena bovenfoyer had tijdelijk projectie van kleurenstills uit 70mm films.
Uit de toeslag werd de dure print (25.000 Euro) en lens (9.000 Euro) terugverdiend want er ontstond een hype vanaf de voorverkoop voor de eerste circa 70 voorstellingen. "Er is een stormloop ontstaan op de kaartjes voor de 70-millimeterversie van THE HATEFUL EIGHT, de nieuwe film van Quentin Tarantino. De website van filminstituut Eye in Amsterdam was vanmiddag uren slecht bereikbaar" volgens NOS, 11-12-2015 [nos.nl/artikel/2074551-stormloop-op-kaarten-nieuwe-70mm-film-quentin-tarantino.html]. Binnen een week waren 3.500 kaarten verkocht, na een maand circa 15.000 kaarten en meldde de website "Wegens de overweldigende belangstelling voor de 70mm-voorstellingen van THE HATEFUL EIGHT in Cinema 1 het volgende. Alle avondvoorstellingen in januari zijn uitverkocht... Wij verzoeken u in dit geval niet de balie te bellen om alsnog kaarten te bemachtigen, maar uit te wijken naar een alternatieve datum" [eyefilm.nl/nl/whats-on/the-hateful-eight-70mm/270563].
“Since the screenings started here in Eye, on January 7. we have had 41 public screenings of the film, from which 33 were sold out, including all the evening screenings. So far we had 12.752 admissions, and with presales for forthcoming shows the number exceeds already the 20.000 admissions. We are quite positive we will reach 25.000+ admissions easily. Evening screenings are sold out already till and including February 10, but on weekdays we still have tickets for screenings in the mornings and afternoons. We already announced screenings until February 17, but are still adding new ones” volgens programmeur René Wolf, genoteerd en vertaald door Johan Wolthuis [in70mm.com/news/2016/amsterdam/index.htm]. Ook na een maand bleven de avondvoorstellingen uitverkocht.
"In een maand tijd heeft THE HATEFUL EIGHT in Eye meer dan 23.000 bezoekers getrokken. Quentin Tarantino’s nieuwste film passeert daarmee LA GRANDE BELLEZA [met 18.600 bezoekers in zes maanden] als meest succesvolle film in de vertoningsgeschiedenis van Eye. Ruim 21.000 bezoekers van THE HATEFUL EIGHT zagen de film inmiddels op 70mm. Eye draait als enige vertoner in de Benelux Quentin Tarantino's 70mm-Ultra Panavision-versie met ouverture, pauze en extra scènes. Inclusief voorverkoop voor toekomstige 70mm-vertoningen zijn al meer dan 27.500 kaarten verkocht. De exacte cijfers per 10 februari 2016 zijn: 23.208 bezoekers totaal, waarvan 21.815 personen de 70mm-kopie zagen" [voorheen online eyefilm.nl/over-eye/nieuws/the-hateful-eight-best-bezochte-film-ooit-in-eye-grens-22500-bezoekers-gepasseerd].
"Eye heeft tot dusver in zeven weken tijd 104 voorstellingen van de 70mm gehad, inclusief premierevoorstelling voor genodigden. Totaal aantal bezoekers daarvan was 27.671 (gemiddeld bezoek 266 per voorstelling in een zaal van 312 stoelen, bezettingspercentage van circa 85 procent!). De 18 DCP-voorstellingen in een kleinere zaal deden 1.377 bezoekers (gemiddeld 76,5, 60% bezettingspercentage). In totaal dus in Eye 29.048 bezoekers so far. Eye is het enige theater in de Benelux waar de film op 70mm draait en dat is behoorlijk merkbaar in de cijfers. Het beste theater in het hele land dat de film op DCP draait is Pathe de Kuip [Rotterdam] met 12.384 bezoekers. In de voorverkoop voor komende voorstellingen zijn inmiddels nog 1.203 kaarten verkocht, dus het totaal aantal verkocht voor de film is inmiddels de 30.000 gepasseerd, 27.671+1.377+1.203=30.251, waarvan 28.874 voor de 70mm" volgens René Wolf, 22-2-2016.
Er waren "Presentjes voor de 30.000 en 30.001e (!) bezoeker van THE HATEFUL EIGHT in Eye: Vader en zoon Pannekoek zagen de film vanavond. Op 70mm natuurlijk" [Eye facebook, 25-2-2016].
3-6-2016 werd bekendgemaakt "Bioscoop Eye in Amsterdam heeft een wereldrecord gevestigd met het bezoekersaantal van de film THE HATEFUL EIGHT van Quentin Tarantino. Dat hebben producent The Weinstein Co. en distributeur Entertainment One vrijdag bekendgemaakt. De film draait inmiddels meer dan twintig weken weken in Amsterdam en trok daar meer dan 36.000 bezoekers. Geen enkel ander theater in de wereld heeft zo veel kaartjes voor de film verkocht. Vanaf de eerste vertoning is vrijwel elke voorstelling uitverkocht" volgens Noordhollands Dagblad [voorheen noordhollandsdagblad.nl/algemeen/cultuur/entertainment/article28158328.ece/Eye-vestigt-wereldrecord-met-Tarantino-film]. "When I met Tarantino, he was already aware of that fact and very pleased about it" volgens Eye directeur Sandra den Hamer [Holland Herald, februari 2017]. Tot en met 19-6-2016 draaide de film nog wekelijks, sindsdien maandelijks tot en met 4-2-2017, toen voor 72 bezoekers (en eenmalig voorafgegaan door WEST SIDE STORY op 70mm). "When that theater on the island finally doused the lights in its 70mm projector, close to 40,000 people had endured rains, winter storms and howling winds while riding the ferry in order to see THE HATEFUL EIGHT" volgens American Society of Cinematographers' Nederlandse president Kees van Oostrum [American Cinematographer, october 2016]. Uiteindelijk waren er circa 37.000 bezoekers, gemiddeld 200 per voorstelling.
Lees ook: World record of 70mm in Amsterdam! [online in70mm.com/news/2016/eye/index.htm].
Kijk ook documentaires
THE HATEFUL EIGHT, OVER FILM OP 70MM EN DE ROADSHOWVERSIE (in Eye, online youtube.com/watch?v=JtG9n9prlv4).
HET BREEDSTE FILMFORMAAT OOIT - ULTRA PANAVISION 70 IN HET EYE FILMMUSEUM [online tweakers.net/video/11325/het-breedste-filmformaat-ooit-ultra-panavision-70-in-het-eye-filmmuseum.html].
14). 12-7-2016: EMPIRE OF THE SUN (blowup). Reprise.
Zaal 1, tijdens Steven Spielberg retrospectief, Nederlands ondertitelde print met oorspronkelijke 1.85:1 widescreen beeldverhouding. "Eye heeft recent een 70mm-kopie van EMPIRE OF THE SUN in de collectie gevonden. De kopie zat bij een grote depotstelling van Warner Bros" [eyefilm.nl/nl/whats-on/empire-of-the-sun/264725, lees ook filmkrant.nl/nieuws/eye-vertoont-empire-of-the-sun-op-70mm/].
15). 01-07-2017: 2001: A SPACE ODYSSEY. Restauratie reprise.
Zaal 1, wekelijkse vertoning van nieuwe 70mm print gedurende 20 weken tot en met november. "Met Warner Bros. is Eye overeengekomen dat de gerestaureerde print na de speelperiode van deze zomer ook in de komende drie jaar jaarlijks een aantal reruns zal krijgen" [voorheen online eyefilm.nl/over-eye/nieuws/exclusief-te-zien-in-eye-70mm-kopie-2001-a-space-odyssey]. "In elf dagen tijd bezochten al 2500 mensen de film en staat de film in de top-20 van best bezochte films in Nederland. Een unicum voor een titel die slechts in een print in het land te zien is" [Eye persbericht 13-7-2017]. Na DUNKIRK werd het Eye's best bezochte film in 2017, beide op 70mm.
"Laatst was ik naar 2001: A SPACE ODYSSEY en dat was echt heel vet. Ineens vallen allerlei details op, zoals de minuscule mensen die heen en weer lopen terwijl een ruimteschip landt. Toen dacht ik, wat regisseur Stanley Kubrick vond, klopt: je hebt Space Odyssey niet gezien als je hem niet op 70mm hebt gezien" volgens Aramis Gonzalez [Filmisch vinyl: waarom zijn 70mm-vertoningen zo magisch? 25-7-2017, online eyefilm.nl/nl/magazine/filmisch-vinyl-waarom-zijn-70mm-vertoningen-zo-magisch/227667].
Twitter had 28-7-2017 een fotoreportage. "Onze cabine werkt aan de voorbereiding van de 70mm kopie van 2001: A SPACE ODYSSEY. 10 aktes en ruim 200kg film, vanaf 1-7 te zien in Eye" [twitter.com/EYE_film/status/879986037027635203].
Vanaf 16-5-2018 (tot september) reprise op 70mm in Eye en vanaf 31-5-2018 elders op 4K [eyefilm.nl/nl/whats-on/2001-a-space-odyssey-70mm/264215]. "Ter ere van 50 jaar Stanley Kubricks 2001: A SPACE ODYSSEY, zal Warner Bros. Pictures een ‘niet-gerestaureerde’ 70mm print van deze baanbrekende en epische sciencefiction-vertelling vertonen tijdens het 71ste Cannes Film Festival. 2001: A SPACE ODYSSEY wordt gezien als een van de beste films van de 20ste eeuw en zal vanaf 31 mei 2018 in de Nederlandse bioscopen worden uitgebracht, in 4K en 70mm." [voorheen online warnerbros.nl/nieuws/artikelen/2018/04/20/2001-space-odyssey]. De print is aangekocht. Initiatiefnemer Christopher "Nolan noemt de nieuwe kopie, aangeleverd op 10 filmrollen die vervolgens aan elkaar zijn geplakt, de 'ongerestaureerde versie'. Deze ouderwets op fotochemische wijze gerestaureerde kopie is volledig analoog, spikkeltjes en scheurtjes zijn niet digitaal weggewerkt - het is als het draaien van vinyl in plaats van luisteren naar CD. Nolan wil met deze versie, een duplicaat van het originele cameranegatief, terugkeren naar 1968 en naar de filmervaring die toeschouwers vijftig jaar geleden hadden." volgens Andre Waardenburg [NRC, 29-5-2018].
16). 16-08-2017: DUNKIRK. Eerste Nederlandse 70mm vertoning (DCP première Pathe: Arena Imax, City, De Munt, Tuschinski, 20-07-2017).
Zaal 1, wekelijkse vertoning gedurende 26 weken tot en met februari [eyefilm.nl/nl/whats-on/dunkirk/264266], ondanks eerder bericht [Oorlogsfilm DUNKIRK in Nederland niet op 70mm. Telegraaf, 8-7-2017]. Een maand na de premiere op DCP en Imax DCP kwam een 70mm print in Eye. GRAND PRIX was de enige deels in Nederland (Zandvoort) opgenomen 70mm hoofdfilm tot DUNKIRK in 2017, tevens de eerste Nederlandse 70mm hoofdfilm, in coproduktie met Kaap Holland Film (Amsterdam), met onder meer acteur Jochum ten Haaf als schipper en Nederlandse cameraman Hoyte van Hoytema bij zijn eerste Nederlandse film (waarvoor hij tevens een Academy Award nominatie kreeg). "Vanuit de [Nederlandse] '30% cash rebate' werd er ruim 1 miljoen euro geïnvesteerd in de Hollywood kaskraker" volgens Bram de Groot [filmtotaal.nl/nieuws/51451]. Een deel van de Hollywoodfilm van regisseur Christopher Nolan wordt op het IJsselmeer zo'n vijf kilometer voor de Urker kust opgenomen met een filmploeg van ruim tweehonderd personen en nog eens zeventig figuranten. De opnames vinden plaats tussen 24 juni en 22 juli" 2016 [voorheen online flevopost.nl/nieuws/urk/441330/voorbereidingen-filmopnames-dunkirk-op-urk-zijn-begonnen.html]. "Voor de kust van Urk lagen maandagochtend onder meer de voormalige Nederlandse mijnenveger Sittard, die speciaal voor de filmopnames een Brits registratienummer heeft gekregen. Ook het onderzoekschip Castor ligt momenteel bij Urk voor anker. Dit schip is voor de film zelfs speciaal grijs geverfd" [voorheen touristinfourk.nl]. "De Britse cineast en zijn team hebben gekozen voor het IJsselmeer vanwege de lage kosten, en het klimaat. Nederland heeft voor filmproducties een gunstige belastingconstructie, en het IJsselmeer is ondiep en betrekkelijk windvrij [en vliegveld Lelystad is nabij]. De opnames vinden plaats in een volledig door boeien afgeschermd gebied op het meer. In de haven belemmeren zwarte schermen het zicht. De calvinistische Urkers zijn niet erg onder de indruk van de karavaan. Het is vooral een manier om extra geld te verdienen. Op twitter is bijvoorbeeld te zien hoe een lokaal kraanbedrijf een bakwagen heeft verhuurd. De meest ludieke manier om iets te verdienen aan het spektakel, is door te figureren. Elke ochtend melden talloze jongens zich met bijpassend historisch kapsel in de haven - waaronder veel jongens uit Urk. Wie van afstand toch iets wil zien van Hollywood in Nederland, kan terecht op YouTube. Daar staan filmpjes van oorlogsschepen die de Urker haven binnenvaren, en beelden van helikopters die gebruikt worden om vanuit de lucht opnames te maken. Er schijnen ook al opnames te zijn geweest van een neerstortende Spitfire" volgens Omar Larabi [Dunkirk: the premake, De Filmkrant, 1-7-2016, ook online filmkrant.nl/nieuws/dunkirk-the-premake/]. "Voor de scènes in de lucht, die ook deels in Nederland werden gefilmd, schafte Nolan onder meer een antiquarisch Roemeens toestel aan, met twee stoelen in de cockpit. 'Onze stuntcoördinator wees me op het bestaan van die tweepersoonstoestellen uit de voormalige Sovjet-Unie, die we qua vorm vrij makkelijk konden optuigen als eenpersoons-Spitfire' " volgens Bor Beekman [Regisseur Christopher Nolan: 'Dunkirk was een verlies, dat deel werd van de victorie'. Volkskrant, 19-7-2017].
"After shooting on the beach at Dunkirk, production moved for four weeks to Urk, in the Netherlands, where [production designer] Nathan Crowley and marine coordinator Neil Andrea had located nearly sixty ships, like the French Navy destroyer Maillé-Brézé, along with a Dutch minesweeper and pilot vessel, all refitted to look like British destroyers from 1940 for the three ship-sinking scenes - the hospital ship, the destroyer, and the minesweeper. The ships were rigged with explosive charges by Paul Corbould, and housing made for the cameras - a combination of 65mm large-format film stock in Panavision and Imax 65mm - so that Nolan and his cinematographer, Hoyte van Hoytema, both in wet suits, could be in the water along with the actors, the cameras actually floating out on the water." volgens Tom Shone [The Nolan variations, 2020, p. 296].
"Aan Urk de eer als eerste plek in Nederland delen van het filmspektakel DUNKIRK te mogen vertonen. De speciale DUNKIRK-truck, een minibioscoop met 25 stoelen, is neergestreken in het vissersplaatsje voor de exclusieve voorpremière van de nieuwste film van Hollywoodregisseur Christopher Nolan. Burgemeester Pieter van Maaren opende dinsdagavond in aanwezigheid van acteur Jochum ten Haaf de ‘DUNKIRK Prologue Experience’ " [Dunkirk-truck geopend op Urk [voorheen op nieuws.nl]. Het IJsselmeer is herkenbaar aan kabbelend water, anders dan de Noordzeegolven voor Duinkerken.
Eye's twee best bezochte filmvoorstellingen van 2017 waren de 70mm prints DUNKIRK met circa 10.000 bezoekers en 2001: A SPACE ODYSSEY.
Zie ook
Jan-Hein Bal & Johan Wolthuis. Filming in 65mm for DUNKIRK on location in the Netherlands. Website in70mm, 2-9-2016, in70mm.com/news/2016/nolan/index.htm.
Richard Oost, DUNKIRK FLEET ENTERING PORT OF URK, 2016, 5'. youtube.com/watch?v=Wdr-IOmX35Q (filmreportage).
Sam De Wilde: Hoyte van Hoytema over DUNKIRK, 'We willen de kijker zo dicht mogelijk bij de stress brengen'. De Filmkrant, juli-augustus 2017, ook online filmkrant.nl/interview/hoyte-van-hoytema-over-dunkirk/ (interview met cameraman Hoyte van Hoytema).
17). 19-01-2018: OFELAS / VEIVISEREN / PATHFINDER (blowup). Premiere?
Zaal 1, Noorse kopie in double bill serie Cinema Egzotik met thema Winter Is Coming, ingeleid door Martin Koolhoven en Ronald Simons. "Genomineerd voor beste niet-Engelstalige film bij de Oscar-uitreikingen van 1988: het sterk geacteerde en spannende PATHFINDER was de eerste lange Sámi-speelfilm ooit" [eyefilm.nl/nl/whats-on/cinema-egzotik-winter-is-coming/268737].
18). 25-02-2018: PHANTOM THREAD (blowup). Premiere.
Zaal 1 (ook even in zaal 3), dagelijkse vertoning afwisselend met 4K [eyefilm.nl/nl/whats-on/phantom-thread-70mm/266977]. De eerste blowup sinds TITANIC in 1999. "Als enige filmtheater in de Benelux vertoont Eye vanaf 1 maart PHANTOM THREAD van Paul Thomas Anderson op het brede 70mm-formaat. De blow-up van het 35mm-cameranegatief kwam zonder enige digitale ingreep tot stand... Van Anderson is bekend dat hij de grootste zorg besteedt aan de kwaliteit van het beeld; hij produceert zijn films nog altijd volgens het fotochemische proces. Diepte en toon van de kleuren zijn volgens de regisseur beter te manipuleren op celluloid. Paul Thomas Anderson heeft PHANTOM THREAD geheel op analoge film geschoten, en ook Eye vertoont PHANTOM THREAD op film, en dan nog wel op het brede 70mm-formaat. Wereldwijd is er slechts een dertigtal 70mm-kopieën van de film beschikbaar, vrijwel alleen in de VS." [voorheen online eyefilm.nl/over-eye/nieuws/phantom-thread-op-70mm-exclusief-in-eye-vanaf-1-maart]. Een voorvertoning tijdens het filmfestival Rotterdam in De Doelen met life muziek op 2 februari werd bijgewoond door Paul Thomas Anderson. De print is aangekocht.
19). 25-03-2018: LAWRENCE OF ARABIA. Restauratie reprise.
Zaal 1, geregelde vertoning. "De met Oscars overladen avonturenfilm wordt vertoond in een gloednieuwe 70mm-kopie die door Eye is geacquireerd voor de collectie." [eyefilm.nl/nl/whats-on/lawrence-of-arabia/265752]. Op 28 maart tevens met openbaar college voor circa 150 bezoekers door Giovanna Fossati & René Wolf ism Universiteit van Amsterdam 'This is Film: Large Film Formats: LAWRENCE OF ARABIA in 70mm'. "The restoration of LAWRENCE OF ARABIA that will be shown and discussed in this session was initiated in 2009 by Sony Pictures Entertainment at FotoKem Lab under the guidance of Grover Crisp, Executive Vice President of Asset Management, Film Restoration & Digital Mastering (Sony Pictures). It was a long process that took three years (2009-2012) to complete, during which an 8K digital scan was made from the original 65mm negative. The rise in interest in 70mm presentation created ideal conditions for the eventual transfer of the 8K restoration back to 70mm. Only five 70mm copies were made, and EYE is one of five institutions worldwide to possess a print... The session will include a demonstration of the film in different formats (8mm, 35mm, 70mm and DCP)" [eyefilm.nl/nl/whats-on/this-is-film-2-large-film-formats/270174]. Uiteindelijk was de restauratie alleen "voorafgaand te vergelijken met een scène van de DCP-versie en een magenta verkleurde [70mm] vintage print, met een geheel wit gebleekte woestijn, uit de collectie van Eye. Daar zal niemand nostalgie naar hebben" volgens Andre Waardenburg [Hoe groter, hoe beter: Size does matter! De Filmkrant, online filmkrant.nl/nieuws/hoe-groter-hoe-beter-size-does-matter/]. Kijk ook online [youtube.com/watch?v=-JkBAI3ZaW0&t=3s]. Vanaf 24-12-2022 was er een reprise [eyefilm.nl/nl/whats-on/lawrence-of-arabia/845781].
20). 19-12-2018: THE SOUND OF MUSIC. Restauratie premiere.
Zaal 1, dagelijkse vertoning tot en met 13-1-2019 [eyefilm.nl/nl/whats-on/the-sound-of-music/270333]. "Eye vertoont exclusief in Nederland de nieuwe 70mm-celluloidkopie, met prachtige frisse kleuren, een rijkdom aan visuele details... getrokken van het nog bestaande 70mm-cameranegatief. Daarmee is recht gedaan aan de originele celluloidervaring met hoge resolutie, verzadigde kleuren en kristalhelder geluid" [flyer 2018, zie ook hollandfilmnieuws.nl/nieuwscategorieen/pick-n-mix/eye-gaat-sound-of-music-op-70mm-vertonen/]. Actrice en schrijfster Marjan Berk trakteerde haar kleindochters (9 en 12 jaar) op advies van vrienden: "Heb je die nog nooit gezien? In Eye draait de originele authentieke versie op grootbeeld. Die is niet te missen. Een iconische film voor werkelijk alle leeftijden! Een absolute must! Hoort bij iedere opvoeding!". De aarzeling verdween snel. "De mopperende kleindochters vielen muisstil, hun ogen hingen aan het doek, en toen de pauze begon, riep de jongste: 'Leuke film, oma!' " [De Gelderlander, 3-1-2019]. Eerder in 2015 vertoonde Eye een digitale restauratie. "De Amerikaanse klassieker is in 2001 al op het oorspronkelijke 70mm-formaat gerestaureerd, en werd ter gelegenheid van de 50e verjaardag in 2015 digitaal her-gerestaureerd." [Eye website]. Eye wilde een print kopen maar dit lukte niet omdat men het negatief zo min mogelijk wil belasten. Vooraf op 22-12-2018, tijdens een Schenkers en Verzamelaarsdag in zaal 4, gaf Jan-Hein Bal een lezing over de filmmuseum 70mm geschiedenis.
21). 06-03-2019: INTERSTELLAR (deels blowup). Reprise maar eerste Nederlandse 70mm vertoning (DCP premiere 6-11-2014).
Zaal 1, meermaals waaronder 6-3-2019 tevens college door Giovanna Fossati ism Universiteit van Amsterdam 'This is Film: Film Formats'. Fossati "will discuss the topic of analogue film formats and interview acclaimed negative cutter Mo Henry. Henry will share her experiences on the challenge of her practice. The session will conclude with a screening of Christopher Nolan's INTERSTELLAR (2014) in a 70mm print."
eyefilm.nl/nl/whats-on/this-is-film-1-film-formats/270687
eyefilm.nl/nl/whats-on/interstellar/265596
Zij "snijdt aan de hand van de gemonteerde versie het negatief tot een exacte kopie, tot op het beeldje nauwkeurig, van de eindmontage (de ´final edit´). Fouten maken betekent het origineel verknallen. Van dit gesneden negatief worden dan de (positieve) kopieën getrokken die door de filmprojector gaan." volgens een verslag door Andre Waardenburg [online filmkrant.nl/nieuws/this-is-film-laatste-der-mohikanen/]. Henry vertelde dat zij ook Imax films monteerde en met Nolan werkte tot en met INTERSTELLAR maar geen Imax-scenes. Na afloop vertelde zij Jan-Hein Bal dat circa 40% Imax is, ruim 500 speciale shots, voornamelijk grootse exterieurs zoals de auto boven de afgrond. Cameraman was de Nederlander Hoyte van Hoytema.
Vanaf 28-5-2019 documentaire APOLLO 11 op 4K. "Je reist mee met deze historische missie aan de hand van niet eerder vertoond en digitaal gerestaureerd beeld, samengesteld uit herontdekt 70mm archiefbeeld en meer dan 11.000 uur geluidsopnames... Op 28 mei is er een voorpremière van de film met een nagesprek tussen André Kuipers en regisseur Todd Douglas Miller en Govert Schilling als moderator.” [eyefilm.nl/nl/whats-on/apollo-11/264970]. Verkorte 70mm Imax versie in Omniversum Den Haag.
22). 09-07-2019: ROMA (blowup). 70mm voortzetting van 4K DCP vertoning.
Vanaf 14-12-2018 eerst op 4K in zaal 1. Deze "Netflixproductie is gedraaid op digitale 65mm en voorzien van een 360-graden-geluidsdesign dat in de bioscoop volop tot zijn recht komt." [eyefilm.nl/nl/whats-on/roma/267230]. Vanaf 9-7-2019 na 29 weken op DCP vervangen door 70mm, in zaal 3. "Wist je dat er van ROMA, de prijswinnende Netflix-film van Alphonso Cuáron, ook 70mm blowup-prints zijn gemaakt? Goed nieuws, wij hebben één van deze prints gekregen van Netflix! Geniet vanaf volgende week van deze indrukwekkende film op 70mm in Eye" [facebook.com/eyefilm/posts/10155996712666331/]. Dit technische hoogstandje filmde Cuaron zelf als cameraman met digitale Arri Alexa 65 camera, in zwartwit met bijzondere longtakes en travellings en buitengewone Dolby Atmos surround geluidsweergave (waaronder een aardbeving die herinnert aan 1970s Sensurround) in zaal 1 op 4K. Op de 70mm print in zaal 3 komt dit geluid minder tot zijn recht en (op de eerste 70mm zwartwit print in Amsterdam sinds THE LONGEST DAY in 1972) is soms ook kleurverschil zichtbaar tussen de verschillende akten.
Er werd een 70mm blowup van HEAVEN'S GATE aangekondigd, vanaf 19-7-2019 tijdens het retrospectief Le monde d'Isabelle Huppert, "Eye vertoont een 70mm-kopie van Michael Cimino's HEAVEN'S GATE, de eerste film die Huppert buiten Europa en in het Engels maakte" [Isabelle Huppert programmakrant, juli-augustus 2019]. Uiteindelijk werd een 35mm print vertoond [eyefilm.nl/nl/whats-on/heavens-gate/264362].
23). 05-07-2020: JOKER (blowup). Reprise maar eerste Nederlandse 70mm vertoning (DCP premiere 3-10-2019).
Zaal 1. "Voor de liefhebbers van celluloid draaide de film al in een aantal landen in een 70mm-blow up, en nu is hij voor het eerst ook op 70mm te zien in Eye... Eye heeft toestemming gekregen JOKER deze zomer een beperkt aantal malen op het 70mm-formaat te mogen vertonen" [eyefilm.nl/nl/whats-on/joker-70mm/266015].
24). 26-08-2020: TENET. Nederlandse 70mm premiere.
Zaal 1. Ook 4K DCP. Dit was Eye's best bezochte film in 2020, en bijna meest succesvolle film in Nederland met 720.185 bezoekers (na '1917' met ruim een miljoen bezoekers). Ondanks corona maatregelen was het Nolan's best bezochte film in Nederland maar na gedwongen sluiting is vertoning gestaakt.
"Door de grote volumeverschillen worden oordoppen geadviseerd voor diegene die gevoelig zijn voor hard geluid... Op 3 september om 21.00 geeft Massih Hutak een introductie voorafgaand aan de voorstelling... Regisseur, scenarioschrijver en mede-producent Christopher Nolan filmde zowel op 70mm Imax® als 70mm, om een zo groots en scherp mogelijk beeld te krijgen. [Nederlandse] Director of Photography was Hoyte van Hoytema, die in maar liefst zeven landen op locatie filmde. Nolan (MEMENTO, THE DARK KNIGHT) tekende eerder voor de spectaculaire 70mm-producties DUNKIRK en INTERSTELLAR. Eye is met Kino in Rotterdam de enige bioscoop in de Benelux waar TENET te zien is op het 70mm-formaat. De grootbeeldprojectie op een oppervlak van 11,9 bij 5,40 meter garandeert meer scherptediepte, helderder kleuren en neemt de kijker mee in een overdonderende, epische filmervaring." [eyefilm.nl/nl/whats-on/tenet/268239]. Dit is de eerste film sinds TITANIC die met twee 70mm prints tegelijk in Nederland draaide. Een TENET 70mm trailer draaide vooraf bij JOKER.
"Urk vaart mee in TENET: De Hollywood-Urkconnectie blijkt duurzaam. Nadat het werkbotenbedrijf van Klaas Post in 2017 supersnelle 'ribs' [rubberboten] leverde voor de opnamen van DUNKIRK, belde de filmstudio nu voor TENET. Of hij bootjes en bestuurders kon leveren voor de opnamen in Italie en Denemarken. 'Die Amerikanen weten dat wij betrouwbaar zijn', zegt Post. 'Met zulke dure draaidagen wil je geen gok nemen, dus kozen ze voor ons.' De Urkers voerden de cast en crew aan; ook figureert een bootje in een scene." volgens Julien Althuisius [Volkskrant, 26-8-2020, lees ook interview met Klaas Post destentor.nl/urk/urker-klaas-post-kreeg-opnieuw-een-belletje-voor-een-grootse-hollywood-film-de-krenten-uit-de-pap~ae189661/]. Tevens op 70mm in Kino Rotterdam.
25). 27-01-2022: LICORICE PIZZA. Amsterdamse 70mm premiere.
Zaal 1. “In Eye zowel te zien op 70mm! - P.T. Anderson is een fervent supporter van de analoge drager - als op DCP.” [eyefilm.nl/nl/whats-on/licorice-pizza/604387]. Nederlandse 70mm premiere Kino Rotterdam, 26-1-2022.
26). 09-02-2022: DEATH OF THE NILE. Nederlandse 70mm premiere.
Zaal 1. Dit was geen volbeeld maar een soort gemaskerde print met zwarte randen. "Kenneth Branagh heeft als regisseur intussen meer dan twintig films op zijn naam staan. Regelmatig kiest hij voor het 70mm-formaat; na een aantal Shakespeare-verfilmingen kwam hij enkele jaren geleden met MURDER ON THE ORIENT EXPRESS op 70mm." [eyefilm.nl/nl/whats-on/death-on-the-nile/608278]. Tevens op 70mm in Kino Rotterdam.
27). 20-07-2023: OPPENHEIMER. Nederlandse 70mm premiere.
Zaal 1. Na de premiere 20-7-2023 “al op donderdag kon distributeur Universal melden dat het de beste opening van een Nolan-film in Nederland was” volgens Mark Moorman [Volkskrant, 24-7-2023], ook met uitverkochte avondvoorstellingen in Eye waaronder 27-7-2023 voor de NSC. ”Omdat Van Hoytema liever achter de camera blijft dan in de spotlights staat, was het extra bijzonder dat Eye, in samenwerking met Universal Pictures, Netherlands Society of Cinematographers (NSC) en Dutch Academy For Film (DAFF) een speciale screening mét Q&A met Hoyte organiseerde.” volgens Paul Jeursen [Een exclusieve ontmoeting met Hoyte van Hoytema, 4-8-2023, online, modmod.nl/hoyte-van-hoytema/].
"Donderdag 30 augustus, 14.15 ontving Eye de 25.000-ste bezoeker aan de 70mm voorstelling van OPPENHEIMER. De twee filmkaarten die ze op het punt stond om te kopen, kreeg ze gratis van Eye én een door Hoyte van Hoytema gesigneerde 70mm-filmstrip die door de distributeur (Universal) ter beschikking waren gesteld ter promotie van de voorstellingen." [Eye intranet]. Eye verlootte 5/70mm-promotiestrips, gesigneerd door Hoyte van Hoytema [Eye Nieuwsbrief, online 1-8-2023] die later een Academy Award kreeg.
De film werd "door D.O.P. Hoyte van Hoytema gedraaid in een combinatie van Imax 65mm en 65mm groot formaatfilm met – voor het eerst in de geschiedenis – delen in Imax analoge zwart-witfilm. De film wordt in Eye zo veel mogelijk in zaal 1 en op 70mm vertoond. Indien zaal 1 niet beschikbaar is, wordt de film op DCP vertoond." [eyefilm.nl/nl/whats-on/oppenheimer/976513].
"OPPENHEIMER is opgenomen met een combinatie van 65mm-film (5 perforaties) en Imax 65mm-film (15 perforaties). Ga je naar een Imax 70mm-vertoning, dan zie je de scènes die zijn opgenomen in het Imax-formaat dus in hun volle hoogte (en de rest met zwarte balken boven en onder het beeld). De projectie op het scherm wisselt tijdens de film tussen een beeldverhouding van 1,43:1 (bij de stukken op Imax 70mm) en een beeldverhouding van 2,2:1 (bij de stukken op ‘standaard' 70mm). Bekijk je de film op ‘standaard’ 70mm, dan zijn die Imax-sequenties aan de boven- en onderkant bijgeknipt om in de beeldverhouding van de rest van de film te passen." volgens Sarah Famke Oortgijsen [Waarom 70mm het beste formaat is om OPPENHEIMER te kijken. 27-7-2023 [online eyefilm.nl/nl/magazine/waarom-70mm-het-beste-formaat-is-om-oppenheimer-op-te-kijken/1023803]. Tevens op 70mm in Kino Rotterdam.
28). 30-05-2024: DUNE: PART TWO. Amsterdamse 70mm premiere (Nederlandse 70mm premiere 22-4-2024 Kino Rotterdam, Nederlandse DCP premiere 29-2-2024).
Zaal 1. “Vertoning op 70mm-celluloid, het filmformaat dat een bijzondere ervaring biedt. Het kleurenpalet is levendiger, de opnamen zijn gedetailleerder (vergelijkbaar met 12K) en de gruizige filmkorrel verleent de film een aparte schoonheid. Film zoals film bedoeld is, kortom. Ook in Kino Rotterdam te zien op 70mm. De print is speciaal ter beschikking gesteld door Warner Bros Pictures.” [eyefilm.nl/whats-on/dune-part-two/1247739].