70mm vertoning 2003-2006, met Cinemeccanica Victoria 8 projector, op eendelig scherm van circa 14,25x6,9 meter. Overige details zie Bellevue Cinerama.
INLEIDING
Lees ook het voorafgaande hoofdstuk over de Bellevue Cinerama periode.
In 1992 verschenen ontwerpen voor een nieuwe schouwburg- en bioscoopcombinatie voor het verouderende complex aan de Marnixstraat [zie tekeningen, De ongebouwde theaters van Amsterdam, 1996]. Ook was er een lobby voor de stichting van een Nationaal Filmtheater. In 1996 maakte toenmalig exploitant Pathé bekend om Bellevue en Calypso vanaf 1998 af te stoten omdat zulke grote zalen steeds moeilijker zijn te exploiteren. Joop van den Ende wilde wel investeren in renovatie en daarna jonge theatergroepen onderdak gaan bieden. Na jarenlang overleg begon Pathé vanaf 30-3-2001 een gedeelde programmering met het Filmmuseum en stond Bellevue tijdelijk tweemaal in de weekladder, ook als Filmmuseum Cinerama met 30 maandelijkse voorstellingen, in zaal 2 met 152 stoelen [Trouw, 2-3-2001]. In 2002 werd het huurcontract met Bellevue eigenaar Gemeente Amsterdam verlengd en kondigde Pathé aan de exploitatie voorlopig te continueren. "Dat beide bioscopen nog een periode door blijven draaien, betekent een tegenvaller voor het Filmmuseum. Daar hoopte men begin juni de nieuwe huurder van het bioscoopcomplex te worden" [Parool, 22-6-2002]. "Onze optie kost de stad geen cent, bovendien valt er dan geen zwart gat als Pathé vertrokken is" aldus Filmmuseum adjunct-directeur Rieks Hadders [Telegraaf, 26-10-2002]. In 2003 verkocht de Gemeente het Nieuwe de la Mar-Calypso-Bellevue complex aan de VandenEnde Foundation en werd het Filmmuseum de laatste exploitant van Bellevue en Calypso (ook met grote zalen) in afwachting van sloop voor VandenEnde's nieuwbouw DeLaMar Theater. De totale bezoekcijfers explodeerden "van 30.000 naar ruim 100.000 per jaar" volgens Rieks Hadders [Parool, 4-7-2021, ook online parool.nl/kunst-media/van-de-bezemkast-naar-de-ijoever-de-roerige-geschiedenis-van-het-eye-gebouw~ba4ccbbe/]. Dankzij deze dependance beleefde het Filmmuseum haar grootste bloei uit het Vondelpark tijdperk.
Het fysieke verval nam toe en de Gemeente investeerde in noodzakelijke veiligheidsvoorzieningen om een dichtgetimmerde bouwval te voorkomen. Maar Bellevue verloor nooit haar aantrekkingskracht achter de gevel met defecte lichtreclame en graffiti. Achterstallig onderhoud en wolkbreuken gaven toenemende lekkages en kortsluiting met steeds meer vochtplekken op het plafond. Het Bellevue-Calypso complex had nooit brandmelders en uiteindelijk beperkte de brandweer de vergunning tot de twee grote zalen (en zonder Calypso balkon). De voorste twee rijen in Bellevue werden gesloopt om ruimte te maken als een soort podium voor musici, later ook gebruikt voor gasten als Jane Fonda, forumdiscussies enz. Bellevue en Calypso bleven tot het eind ook onderdak geven aan festivals waaronder het jaarlijkse IDFA en AFFF. Pathé had een nieuwe Cinemeccanica Victoria-8 projector achtergelaten en in 2003 werd de 70mm projectie weer operationeel met installatie van een magneetgeluidskop. Het Filmmuseum verplaatste toen haar 70mm vertoningen uit het Vondelpark naar Bellevue. Operateurs waren onder meer Anton Bakker, Ivo Hoek, Hilde Lahey, Hans van Noort, Ron Salari, Martin Schrevelius. Na de revivals op de bescheiden schermen van Desmet en Filmmuseum Vondelpark kon een nieuwe generatie hier kennismaken met het fenomeen op een groot scherm, tijdens jaarlijkse zogenaamde 'Widescreenweekenden', waaronder ook 35mm CinemaScope en VistaVision breedbeeld en naast deze weekenden ook andere 35mm formaten vanaf 'aspect ratio' bij THE GENERAL. "De programmering met (70mm-)klassiekers en arthousepremières vergroot het publieksbereik aanzienlijk. In 2004 trekt de vestiging in de Marnixstraat meer dan honderdduizend filmliefhebbers" [75 jaar Filmmuseum, online eyefilm.nl/uploads/downloads/blocks/Eye-75jaar-chronologie.pdf].
Evenals Tuschinski en City werd als troef de laatste jaren weer in weekladders vermeld welke films in Bellevue's grote zaal draaiden. Dankzij het Filmmuseum doofde Bellevue niet als een nachtkaars maar beleefde het een groots einde. Bellevue trok ook buitenlandse fans.
Hierna worden ook reprises vermeld die eerder in Bellevue draaiden, maar nu onder de vlag van Filmmuseum Cinerama. Het Filmmuseum vertoonde ook enkele 70mm speelfilmfragmenten zoals BEN-HUR en PORGY AND BESS maar deze worden niet vermeld evenmin als trailers. Zie voor de latere ontwikkelingen ook de tekst achter het volgende vertonigsoverzicht.
FILMMUSEUM CINERAMA 70MM VERTONINGEN (24 HOOFDFILMS 2003-2006)
Widescreenweekend augustus 2003 (wegens 50 jaar CinemaScope):
01). 22-08-2003: CLOSE ENCOUNTERS OF THE THIRD KIND (blowup). Reprise.
02). 23-08-2003: KRAKATOA EAST OF JAVA. Reprise.
Vooraf was er een programma met shorts waaronder op 70mm THE MIRACLE OF TODD-AO, SHELLARAMA en SKY OVER HOLLAND.
03). 23-08-2003: CIRCUS WORLD. Reprise.
04). 23-08-2003: THAT'S ENTERTAINMENT! (blowup). Reprise.
05). 24-08-2003: LE MANS (blowup). Reprise.
06). 24-08-2003: LAWRENCE OF ARABIA. Restauratie reprise.
Widescreenweekend juli 2004 (wegens 50 jaar VistaVision):
07). 16-07-2004: PLAYTIME. Restauratie première.
Vooraf draaide de 70mm short TOUR EIFFEL.
08). 17-07-2004: THE FALL OF THE ROMAN EMPIRE. Reprise.
Vooraf was er een programma met shorts waaronder op 70mm THE MIRACLE OF TODD-AO, A PLACE TO STAND en SKY OVER HOLLAND.
09). 17-07-2004: MY FAIR LADY. Restauratie première.
10). 17-07-2004: SPARTACUS. Restauratie reprise.
11). 18-07-2004: THE REMAINS OF THE DAY (blowup). Reprise maar eerste 70mm vertoning.
Widescreenweekend augustus 2005:
12). 19-08-2005: THE ABYSS (blowup). Reprise.
13). 20-08-2005: EL CID. Reprise.
14). 20-08-2005: THE GREAT RACE (blowup). Reprise.
Vooraf was er een programma met shorts waaronder op 70mm THE MARCH OF TODD-AO, THE MIRACLE OF TODD-AO, PHILIPS ON PARADE en A PLACE TO STAND.
15). 20-08-2005: HELLO, DOLLY! Restauratie première.
Over de restauratie schreef André Waardenburg: "En de kleurenpracht van HELLO DOLLY! is weer in volle glorie te zien omdat Fox de film in 2003 restaureerde. Deze gloednieuwe kopie wordt dit weekend eenmaal vertoond en je weet niet wat je ziet. Er zit nog geen spatje op het strakke beeld dat zich voor je ogen ontvouwt. Je ziet alle details in de schitterende jurken van Barbra Streisand en je voelt bijna hoe zacht de donzen veren op haar hoofddeksel zijn" [NRC, 17-8-2005].
16). 21-08-2005: LITTLE BIG MAN (blowup). Reprise maar eerste 70mm vertoning.
Wegens het einde van de dagelijkse programmering was de slotmaand december 2005 gewijd aan vorige Filmmuseum Cinerama programma's en de slotweek aan vroegere Bellevue Cinerama programma's, voornamelijk 35mm prints. Heel toepasselijk trokken twee vertoningen van DOCTOR ZHIVAGO (op 35mm) ook nu weer de meeste bezoekers. 30 december was er een gala-slotavond [zie Arthur de Smidt's fotoreportage thehospages.com/pictures/misc/2005-12-30-cinerama/]. Op 70mm draaide in de slotmaand onder meer (mogelijk naast de short MOTION):
17). 27-12-2005: THE WILD BUNCH (blowup). Reprise.
18). 28-12-2005: 55 DAYS AT PEKING. Reprise.
In 2006 waren er nog slechts incidentele manifestaties waaronder een laatste widescreenweekend in oktober (zie een RTV-NH item online op youtube.com/watch?v=0px0njNWFCM&feature=youtu.be) met onder meer:
19). 13-10-2006: 2001: A SPACE ODYSSEY. Restauratie (uit 2001) première.
Twee weken eerder eindigde deze film op een top-25-beste-films-enquete door NPS-Filmkrant-NRC als oudste titel en enige 70mm-productie en direct daarop trok deze voorstelling een groot en tamelijk jong publiek. George Schuller (vroeger zelf operateur van deze film) was onder de indruk van de projectie, met aanzienlijk betere geluidsweergave en lichtsterkte als in 1968.
20). 14-10-2006: BATTLE OF THE BULGE. Reprise.
21). 14-10-2006: BARAKA. Première.
Deze lange documentaire zonder kommentaar is een van de laatste 70mm hoofdfilms uit de vorige eeuw. Vooraf draaide de short GRAND PRIX, CHALLENGE OF THE CHAMPIONS (in franse 70mm blowup als LA COURSE DES CHAMPIONS).
22). 14-10-2006: SOUTH PACIFIC. Restauratie première.
23). 15-10-2006: TITANIC (blowup). Reprise.
24). 15-10-2006: APOCALYPSE NOW (blowup). Reprise.
BESLUIT
Na het IDFA-festival hield het Filmmuseum een bijzondere slotavond op 3-12-2006 met NUOVO CINEMA PARADISO als laatste 35mm hoofdfilm, een VARA-TV interview met John Fernhout in Bellevue uit 11-12-1965, en een fraaie 70mm vintageprint van SKY OVER HOLLAND [zie Arthur de Smidt's fotoreportage thehospages.com/pictures/misc/2006-12-03-bellevue/].
Er bestaan geen journaalfilms van galapremières maar het naderende einde werd meermaals vastgelegd waaronder in de documentaires 40 JAAR CINERAMA door Theo Faber, met operateurs George Schuller en Pim Hiddes (2006, ook online
youtube.com/watch?v=bqMKDvaW_WI) en NOOIT MEER IN DIT THEATER door Filmmuseum medwerkers Piet Dirkx en Jan-Hein Bal (23-03-2008 op RTV-NH, ook online youtube.com/watch?v=IsAIewrNkz4, en teaser youtube.com/watch?v=kpTjQ1Lx8sc&t=9s).
Na de definitieve sluiting werd de gevel even omgedoopt tot zogenaamd Luxor-theater voor speelfilmopnamen van DUSKA. In 2007 begon de ingewikkelde en langdurige sloop van het complex Cinerama-Calypso-Nieuwe de la Mar, om plaats te maken voor VandenEnde's DeLaMar Theater. "Veel bouwtekeningen ontbraken, zodat voor elke stap in het sloopproces de situatie eerst verkend moest worden. Voorkomen moest worden dat onderdelen van het gebouw spontaan zouden instorten. Toen de kraan voorzichtig begon om de achtermuur van Calypso te slopen bleek men plotseling in de keuken van het Bellevue theater aan de Leidskade te staan. Onduidelijk was bij welk gebouw de desbetreffende muur eigenlijk hoorde. De sloop werd zo een nauwkeurige deconstructie van het gebouw en vele aspecten van haar geschiedenis kwamen bloot te liggen" volgens Jan Theun van Rees' fototentoonstelling over deze sloop 'Kraandans in de Kofferkluizen' in Stadsarchief 2014. Vrijdag 13-07-2007 werd de Bellevue-Calypso hoofdingang neergehaald. Augustus 2008 werd de sloop voortgezet van onder meer zaal 2, buffet en kantoren achter de gevels van "de panden Marnixstraat 396 en 398, die dateren uit de jaren rond 1880 en op de monumentenlijst staan" [volgens tijdelijke website Nieuwedelamartheaters]. "Cinerama ligt wat verscholen achter de gevels van de vermoedelijk door Eduard Cuypers ontworpen panden 396 en 398. Die gevels worden in het getoonde plan in oude glorie hersteld" Volgens Herman Pinkse [Binnenstad, juli 2005].
28-11-2010 was de opening, met de grote Wim Sonneveld zaal ongeveer op de plaats van Bellevue Cinerama maar 180 graden gedraaid. "Door het glas is het gebouw transparanter en meer open dan het oude gebouw. In de gevel keert de façade terug van het schoolgebouw uit 1887 waarin het De la Mar Theater in 1947 zijn deuren opende" [voorheen op website delamar.nl/het-theater/geschiedenis/]. 8-3-2011 was er een filmpremière van GOOISCHE VROUWEN. "Naast de genodigden in DeLaMar krijgen nog 5000 mensen in Nederland de kans om deze première bij te wonen. In veertien Pathé bioscopen wordt een live-registratie uitgezonden van het gehele evenement. Nooit eerder is op deze wijze een film in Nederland in première gegaan" volgens DeLaMar website.
Voor het glasmozaïek uit de Bellevue foyer heeft de VandenEnde Foundation lang een nieuwe bestemming gezocht, volgens directeur Ryclef Rienstra in 2008. Mede omdat de ontwerper toen onbekend was moest ICN (Instituut Collectie Nederland) negatief adviseren. "Verplaatsing van dit soort kunst is zeer tijdrovend en kostbaar en berust vaak eigenlijk op weinig anders dan comfort of strangers" volgens ICN adviseur Frans van Burkom in 2008. Vlak daarna overleed kunstenaar Wally Elenbaas die daarna ontwerper bleek, volgens kunsthistoricus Jaco Rus. "Het glasmozaiek heeft uiteindelijk zijn bestemming gevonden in het regiokantoor van woningcorporatie MaasDelta [Maassluis, Pieter Jelle Troelstraweg, hoek Heldringstraat] die al meerdere werken hadden van glaskunstenaar Wally Elenbaas" volgens Suzan Bloemscheer van DeLaMar in 2010. Het werd onthuld 19-12-2010 [zie wallyelenbaas.nl/110126%20wally%20Bellevue%20Cinerama%20Amsterdam/maassluis.html].
De Victoria-8 projector werd door het Filmmuseum opgeslagen maar het doek was versleten. Op verzoek van Filmmuseum medewerker Jan-Hein Bal is onderzocht of de dimensies van de projectiewand konden worden gereconstrueerd in het toekomstige Eye Filmmuseum maar dat was onhaalbaar. Als een der weinige theaters ter wereld bleef het Cinerama gevellogo altijd behouden (in Rotterdam was geen Cinerama logo). De ontmanteling van het logo werd gefilmd voor NOOIT MEER IN DIT THEATER en de dubbele set (beschadigde) neonletters werd opgeslagen in het Eye Filmmuseum. Voor een festival met 3-strip digitale restauraties in Eye in 2018 is een tijdelijke opstelling van de letters onderzocht maar niet gerealiseerd. Zie ook pleidooi uit 2006 op website Red de Letters [pulp-o-rama.nl/reddeletters//]. "En natuurlijk het haalt de oude bioscoop met alle herinneringen en alle patina niet terug. Het sixties-interieur, de muffe geur, heerlijk" volgens Jan-Hein Bal [interview door Belinda van de Graaf, Trouw 29-12-2005].
"Ik heb er veel middelmatige films gezien maar dat kon me niet schelen, als ik maar in die zaal zat. Bellevue Cinerama is een van de mooiste functionele bioscopen ter wereld, met die stenen op de muren die van zwart in wit veranderen, en die enorme ruimte" volgens bioscoopexploitant Udo Heimansberg uit Düsseldorf [interview door Mariska Graveland, Filmkrant, januari 2006].
"Bellevue Cinerama, thank you for being a place we liked to visit in our lives. But the beauty of saying goodbye, is that having the opportunity to say goodbye a beautiful memory is born" volgens bezoeker Mohany Satubangsa uit Rome [3-12-2006, voorheen mohanysatubangsa.web-log.nl].