GESCHIEDENIS
"American Optical benaderde Philips in augustus 1953 met het verzoek een projector te ontwikkelen die behalve de gewone 35mm-film ook 70mm-film kon vertonen: Todd-AO... De drijvende kracht erachter was de onafhankelijke producent Michael Todd, die dit 70mm-systeem vernoemd had naar zichzelf en zijn partner American Optical... In 1957 bleek Philips slechts twaalf van de door Eindhoven voor eigen rekening gefabriceerde honderd projectoren verkocht te hebben en in de Verenigde Staten waren slechts zestig bioscopen uitgerust met Todd-AO" volgens Mark van Driel [bijdrage in Jaarboek mediageschiedenis 7, 1995].
Deze door Philips ingenieur Jan Jacob Kotte ontwikkelde DP70 (Double Purpose, bijnaam Dollar Prinses) was de eerste universele 70/35mm projector ter wereld en in de jaren vijftig werden alle 70mm films hiermee vertoond. Philips kreeg hiervoor een speciale Academy Award, een gouden Oscar plaquette in de categorie Wetenschappelijke en Technische Onderscheidingen voor het "ontwerp en de constructie van de universele 70/35mm filmprojector, een machine geschikt voor het projecteren van 70mm of 35mm film met elke combinatie van optische of magnetische geluidssporen" [NWC, 14-6-1963]. De DP70 had twee snelheden, 30 beelden per seconde (voor vroege 70mm films) en normale snelheid van 24 beelden per seconde (voor 35mm en alle latere 70mm films). De DP70's in Eye zijn traploos regelbaar. De DP70 werd gefabriceerd tot 1965, in de USA als Norelco AAII, ook bekend als EL4000/01.
De projector werd eerst aan allerlei andere landen verkocht voordat Nederlandse bioscopen overstag gingen. "Het Royal Theater [Heerlen] was de eerste Nederlandse bioscoop waarvoor de ruim 6000 dollar per stuk kostende DP70 projectoren werden besteld" volgens Ivo Senden [in zijn boek Royal 1938-2008] maar door vertraging kreeg Asta Den Haag uiteindelijk de primeur in 1958. "Toendertijd kon je voor de prijs van één Todd-AO projector wel een gemiddelde gezinswoning kopen" volgens Erik Daams en Elisa Mutsaers over Asta [filmatelierdenhaag.nl/research/eigen%20onderzoek/kroniek%20van%20haagse%20bioscopen/229/asta.html]. Philips hield gedetailleerde lijsten bij welke bioscopen over hun projectoren beschikten en dit was de basis voor de huidige website in70mm.com/dp70/index.htm (waaronder 'DP70s in Holland' met DP70's in bioscopen en bij verzamelaars in70mm.com/dp70/country/europe/holland/index.htm). Er waren DP70 projectoren in minstens 908 bioscopen in 44 landen, in Nederland minstens 38 projectoren in 18 steden: Amersfoort, Amsterdam, Delft, Den Bosch, Den Haag, Eindhoven, Groningen, Haarlem, Heerlen, Hengelo, Hilversum, Hilvarenbeek, Maastricht, Nijmegen, Rotterdam, Tilburg, Utrecht, Zwolle. Er kunnen meer steden zijn geweest met DP70's, met of zonder 70mm projectie. City in Hilversum had ooit een DP75 en later een DP70 (uit Euro Cinema Den Haag) maar alleen voor 35mm, volgens Marin van der Spaa van Jochem Theaters Hilversum. Amsterdam had minstens vijftien DP70's in negen bioscopen: Du Midi, Flora, Calypso, Bellevue, Rembrandtpleintheater, Desmet, Rialto, Filmmuseum Vondelpark en Eye. "In de grote Royal [Heerlen] zaal maken wij nog altijd dagelijks gebruik van de DP70 projector" volgens Ivo Senden in 2006. En ook in diverse andere bioscopen functioneerden de degelijke apparaten nog decennia voor 35mm projectie. In 2018 installeerde Ronald Rosbeek een DP70 in Filmhuis Den Haag zaal 1.
Vanaf 2020 startte Kino Rotterdam met 70mm projectie op een DP70. "De zoektocht naar de Philips DP70, een Academy Award-winnende projector waarvan er wereldwijd nog maar 100 zijn, leidde langs de VS, China en Rusland, maar eindigde in Geldrop. Daar vonden wij er één in perfecte staat. Met de hulp van vele technici, operateurs en analoge filmliefhebbers is het uiteindelijk gelukt om dit klassieke stuk Nederlandse techniek in ere te herstellen voor de ultieme filmervaring in Kino’s grote zaal." volgens vroegere Kino website, lees ook filmkrant.nl/nieuws/kino-tweede-locatie-benelux-70mm-projector/]. "Onze DP70 heet Mathilda. Naar goed gebruik krijgen de projectoren een meisjesnaam, begrepen wij van [breedbeeldhistoricus] Adriaan Bijl (die de naam ook gegeven heeft)." volgens Kino financieel directeur/programmeur Frank Groot in 2020.
Na de bijna 500 kilo zware DP70 introduceerde Philips in 1966 de lichtere 70/35mm opvolger DP75 (voor 70mm onder meer gebruikt door City, Filmmuseum, en Bellevue), ook leverbaar zonder 70mm module maar minder betrouwbaar. "Every DP75 projectionist had to keep a big box full of plastic spare parts whenever he had a 70mm. Worked OK as a 35mm projector though" volgens zweedse operateur Stefan Adler (op voormalige website 1.tripnet.se/%7Eadler/widescreen/dp70). De DP75 filmtransportbaan was deels van kunststof maar het oorspronkelijke ontwerp was niet optimaal en kon de film zelfs beschadigen maar later heeft Jan Kotte dit aangepast en verbeterd, volgens Eye operateur Ron Salari.
"De DP70 projector heeft tegenwoordig nog steeds een grote rol bij filmmuseums over de gehele wereld. Dit komt omdat de projector geheel mechanisch is uitgevoerd, alle onderdelen zijn nog te vervangen, of is de projector te renoveren. Dit in tegenstelling tot b.v. de laatst uitgebrachte DP75 E, die niet meer over een maltezer-kruis beschikt, maar een elektronische variant. Als dit stuk gaat, is er geen of moeilijke vervanging, omdat de bouwer Kinoton niet meer bestaat als analoge projector fabrikant." volgens operateur Harry Westervoort [online cinema-denbosch-vroeger.jouwweb.nl/parade].
Op diverse foto's met DP70 filmcabines staan tevens Philips projectievensters, "de officiële Philips Todd-AO vensters, met zulke afmetingen dat het luik door 2 magneten omhoog gehouden wordt" volgens Plaza Futura Eindhoven operateur Emiel de Jong.
Palace Haarlem had "Een dikke metalen constructie waarin een raampje van ongeveer 12 x 12cm met een dikte van 10mm planparallel geslepen glas zat. Aan de cabinekant kon dat afgedekt worden met een dikke metalen plaat. Tijdens de voorstelling wordt die plaat omhoog gedaan en door een gelijkspanningsmagneet vastgehouden. Dit alles was bedoeld om bij brand een goede afdichting naar de zaal met publiek te hebben. Op de DP70 projector zat vlak boven het venster een stukje schietkatoen dat bij brand in de projector zeer snel zou verbranden en een schakelaar zou verbreken in de stroomkring van de valkleppen.” volgens operateur Luc Boumans in 2021 [Film- en bioscoop, ervaringen van een operateur, online calus.nl/bioscoop/]. In Chicago Eindhoven zijn ze dichtgevallen tijdens een grote brand. Zie ook bijgaande foto's van Amsterdam Du Midi, Den Bosch Casino, Eindhoven Chicago & Metropole, Groningen Camera, Haarlem Lido, Heerlen Royal, Rotterdam Corso, Tilburg Midi, Zwolle De Kroon, en Philips Museum Eindhoven.
EXPOSITIES
Hofdael filmhuis Geldrop exposeert sinds 2016 een gerestaureerde DP70, mede dankzij Emiel de Jong. "DP70 no. 1820 is back almost where it was born: it's now on permanent display in the lobby of 'Centrum Hofdael', arthouse cinema / general art-centre in Geldrop, close to Eindhoven, The Netherlands. We completed the machine with parts from various sources, it got new paint (specially mixed, with color and effect almost indistinguishable from the original Philips finish) and we built in a 400w halogen light source for demonstration purposes. In a display case are the box with 35mm parts, some sprockets, masks, the magnetic sound connection box and different film formats. 3 posters show the history of the DP70 and reprints of advertisements and the Oscar-story as published in Philips newspaper 'Elagraph' " [The restoration of DP70 # 1820, in70mm.com/news/2017/1820/index.htm]. "Om behalve de kop de rest ook weer compleet te krijgen is het wel een samenraapsel van onderdelen geworden, maar dat is door die nieuwe verf nu dus niet meer te zien. Normaal ben ik er absoluut tegen om apparatuur die je als museumstuk bewaart te gaan overspuiten" volgens Emiel de Jong in 2017. "In een ernaast staande vitrine kunnen belangstellenden allerlei details zien die te maken hebben met deze unieke projector. Op een drietal posters staat meer historische informatie" [Philips DP70 projector in de entree van Centrum Hofdael, online hofdael.nl/philips-dp-70-projector-in-entree-centrum-hofdael/].
Philips Museum Eindhoven negeerde filmtechniek tot een tijdelijke tentoonstelling vanaf 2-3-2018 over de DP70. "In 1963, precies 55 jaar geleden, viel Philips een bijzondere eer te beurt. The Academy of Motion Picture Arts and Sciences verleende een gouden ‘technische Oscar’ aan Philips voor de ontwikkeling van een innovatieve breedbeeld filmprojector, de DP70. Ter gelegenheid van de 90ste Oscaruitreiking zijn de DP70 [1656] én de gouden Academy Award vanaf 2 maart voor het eerst voor publiek te zien in het Philips Museum." [Philips Museum persbericht].
Hierover werd beweerd "De Oscar die tijdens de tentoonstelling in het Philips Museum te zien is, is niet de Oscar van voormalige Philips-reclameman Kees Nijsen. Dus ook niet het beeldje dat hij na de uitreiking in Los Angeles in zijn koffer meenam naar Nederland. En toch is de Oscar in het museum óók een echte. Hoe zit dat? Nijsen: 'Van de laatste directeur van mijn afdeling kreeg ik de Oscar destijds. Maar omdat uitvinder Jan Kotte ook graag zo’n beeldje wilde, het was tenslotte vooral ‘zijn’ projector, heb ik er toen met veel moeite nog een Oscar uit Amerika kunnen laten komen. Dat kostte toen flink wat, maar ja.' En zo stond bij twee Eindhovenaren een Oscar thuis voor dezelfde projector van Philips." volgens Bart-Jan van Rooij [Eindhovens Dagblad, 1-3-2018, ook online ed.nl/philips/hoe-een-philips-uitvinding-in-1963-een-heuse-oscar-kreeg~a4143a7c/?cb=c7d5413d634980f8b91fa97815902ddb&auth_rd=1].
Maar Jan Kotte's zoon nuanceert "Mijn vader heeft er nooit om gevraagd, nee Frits Philips (sr) kwam tot de ontdekking dat mijn vader dit beeldje niet had en heeft toen Kees Nijsen de opdracht gegeven dit beeldje voor mijn vader in de USA op te gaan halen" volgens Anton Kotte in 2019.
Lees ook 'And the Oscar goes to... Philips! Anton Kotte over de legendarische en Oscar-winnende filmprojector DP70' [online philips.nl/a-w/philips-museum/verhalen/and-the-oscar-goes-to.html]. Lees ook '55th Anniversary of the DP70 Academy Award' [online in70mm.com/news/2018/dp70_1656/uk/index.htm?ct=t(in70mm_January_2018)]. Kijk ook video interview met Anton Kotte in Philips Museum, 2018 [online youtube.com/watch?v=z9H0esFVZWQ].
Zie ook DP70 (en tekst over Imax) in Kinomuseum Vollbüttel Duitsland [kinomuseum.de/exponate/philips-dp70/].
Geoffrey Donaldson Instituut (met 35mm filmclub De Nieuwe Tivoli) in Noord-Scharwoude heeft een incomplete DP70, afkomstig van bioscooptechnicus Ronald Rosbeek maar door zijn overlijden heeft hij deze niet meer operationeel kunnen maken. "Het plan bestaat nog maar is wel enigszins op de lange baan geschoven. Het is niet de bedoeling dat we er hele voorstellingen mee gaan houden maar ik wil er wel af en toe een akte (met magnetisch geluid dat we boven [in Nieuwe Tivoli] niet hebben) mee kunnen draaien" volgens GDI oprichter en operateur Egbert Barten in 2021.
Camera Groningen operateur Hans Crane bouwde een houten DP70 replica (zie hoofdstuk operateurs), en de firma Printables ontwierp een schaalmodel. "This 1:8 scale model is optimized for maximum detail while still being printable, so a few small parts are missing. These parts would have simply been too small or completely unsupported and unreasonable to print. The major outline is accurate though, featuring a removable lens, functional doors, and it can even tilt up or down, just like the real thing." [printables.com/model/300864-philips-norelco-dp70-film-projector/files].
BIOSCOPEN
Bioscopen en exposities met DP70 projectoren:
Amersfoort: Grand
Amsterdam: Bellevue. Calypso 1. Desmet 1-2. Du Midi. Eye. Filmmuseum. Flora.
Rembrandtpleintheater. Rialto
Delft: Lumen 1-2
Den Bosch: Parade/Casino
Den Haag: Asta 1. Euro. Filmhuis. Kurhaus. Metropole
Eindhoven: Chicago. Metropole. POC. Philips Museum (expositie)
Geldrop: Hofdael Filmhuis (expositie)
Groningen: Camera 1. Luxor
Haarlem: Lido. Palace
Heerlen: Royal
Hengelo: Palace
Hilvarenbeek: Beekse Bergen
Maastricht: Palace
Nijmegen: CineMarienburg. Lux. Luxor. Scala
Noord-Scharwoude: Geofrey Donaldson Instituut (expositie)
Rotterdam: Cinerama 1. Corso. Kino
Tilburg: Midi
Utrecht: Catharijne 1. City 1-2. Vreeburg
Zaandam: De Fabriek
Zwolle: De Kroon
FABRIEKSNUMMERS
Incomplete lijst met DP70 fabrieksnummers ooit in Nederland gesignaleerd, met correcties door Emiel de Jong op in70mm.com.
0854 Rotterdam, Cinerama 1 (rechts) = Amsterdam, Bellevue
1425 Delft, Lumen 1
1429 Delft, Lumen 1
1434 Amsterdam, Bellevue = Belgie
1468 Amsterdam, Flora = USA
1482 Den Bosch, Parade/Casino (rechts)
1483 Den Bosch, Parade/Casino (depot)
1485 Amsterdam, Flora = USA
1486 Amsterdam, Desmet = Zaandam, De Fabriek
1487 Den Bosch, Parade/Casino (links) = Eindhoven, Philips Historische Producten (museum)
1502 Den Bosch, Parade/Casino (depot) = Hilvarenbeek, Beekse Bergen
1515 Amsterdam, Desmet = Zaandam, De Fabriek (rechts)
1605 Den Haag, Asta = Delft, Lumen 2 (rechts)
1606 Den Haag, Asta = Delft, Lumen 2 (links)
1641 Maastricht, Palace = Amersfoort, Grand
1643 Maastricht, Palace = Amersfoort, Grand
1654 Den Bosch, Parade/Casino (depot)
1656 Utrecht, City 1 = Utrecht, Vreeburg = Tilburg, Midi = Eindhoven, Philips Museum (expositie 2018) = Geldrop, Emiel de Jong (verzamelaar)
1657 Utrecht, City 1 = Utrecht, Vreeburg = Tilburg, Midi = Geldrop, Ton Beetz (verzamelaar)
1705 Groningen, Luxor = Amsterdam, Calypso = Den Haag, Filmhuis
1710 Amsterdam, Calypso
1712 Heerlen, Royal
1713 Heerlen, Royal
1714 Haarlem, Palace (links)
1720 Haarlem, Palace = Oldekerk, J. Branbergen (verzamelaar) = Amsterdam, Eye (depot)
1721 Zwolle, De Kroon = Haarlem, Palace (depot)
1722 Zwolle, De Kroon = Haarlem, Palace (depot) = Geldrop, Ton Beetz (verzamelaar) = sloop
1800 Nijmegen, CineMarienburg = Nijmegen, Lux = Utrecht, Rembrandt Boswijk (verzamelaar)
1820 [Eindhoven, Plaza Futura; betwist] = Geldrop, Ton Beetz (verzamelaar) = Geldrop, Hofdael filmhuis (expositie)
1821 [Eindhoven, Plaza Futura; betwist] = Geldrop, Ton Beetz (verzamelaar) = sloop
1910 Rijswijk, Ronald Rosbeek (verzamelaar)
1912 Utrecht, City 2 = Utrecht, Catharijne = Rijswijk, Ronald Rosbeek (verzamelaar)
1914 Groningen, Camera = Utrecht, Wolff Cinema Group (depot, links) = Noord-Scharwoude, Geoffrey Donaldson Instituut (expositie)
1919 Groningen, Camera = Utrecht, Wolff Cinema Group (depot, rechts)
2330 [Rotterdam, Kino; nu ongenummerd]
2394 Eindhoven, POC = Amsterdam, Filmmuseum (links) = Amsterdam, Eye
2395 Geldrop, Ton Beetz (verzamelaar)
2398 Eindhoven, POC = Amsterdam, Filmmuseum (rechts) = Amsterdam, Eye
2399 [Amsterdam, Desmet; onzeker = Zaandam, De Fabriek; onzeker]