70mm vertoning 1965-1985, eerst met Fedi projectoren, vanaf 1968 Philips DP70 projectoren (1705 en 1710), en een DP75, op 9,8x4,2 meter scherm.
Architecten: H. van Vreeswijk, decoratie Friso Wiegersma, John Grosman (1955), Carel L.W. Wirtz (verbouwing), Jo Coenen & Arno Meijs (2009, nieuwbouw DelaMar Theater).
Exploitanten: Calypso NV (1962-1971?), Meerburg Theaterbeheer (1971-1984?), Holland Exhibitors (1984?-1994?), Pathé Theatres (1995-2002), Nederlands Filmmuseum (2002-2006). Afgebroken en vervangen door DeLaMar theater.
INLEIDING
Het Bellevue zalencomplex uit 1840 heeft een lange historie. Vanaf 1910 werden al onregelmatig films vertoond in het complex, aan ingang Leidsekade 90 (thans theater Bellevue). "In 1955 kwam bioscoop Calypso het uitgaanscentrum aan het begin van de Marnixstraat versterken. Het gebouw, dat ooit door de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst was opgetrokken, stond schouder aan schouder met het Nieuwe de la Mar Theater en het Bellevue complex" [volgens tijdelijke website Nieuwedelamartheaters]. "Voor de bouw werd een gedeelte van Bellevue afgenomen. Op deze plaats was vroeger de sociëteit De Koepel gevestigd" [volgens encyclopedie XYZ van Amsterdam]. Er bestaan geen kleurenfoto's van de oorspronkelijke Calypso gevel maar de sloop in 2007 onthulde de originele gele baksteen achter de grijze muurverf. Een Haghefilm journaal uit 1959 toont nog de eerste ingang, vóór de bouw van Bellevue Cinerama. Evenals in City was er een trappenlabyrint naar de foyer één hoog (met uitzicht op de Marnixstraat) en de grote zaal twéé hoog (op zes meter hoogte), met een laatste trap naar het monumentale balkon. Het interieur van Friso Wiegersma is nooit gemoderniseerd en hield altijd haar vroegere decoratie. John Grosman ontwierp twee gestileerde gipsplastieken op de zijwanden, met links Odysseus en rechts Calypso. De zaal met 602 plaatsen had een oplopende vloer naar de muur waarop werd geprojecteerd want net als Du Midi was er geen scherm.
De cabine was onder het balkon waar bezoekers achter in de zaal door het beeld konden lopen. De projectiewand was achter de strakke blinde muur aan de Marnixstraat. Calypso was geschikt voor CinemaScope breedbeeld, vanaf de openingsfilm THE DEEP BLUE SEA op 23-12-1955. "De beeldhoogte bedraagt bij ieder formaat 3,70m... De twee verticale kaderranden zijn in de cabine automatisch verstelbaar op normaalbeeld, wide-screen en CinemaScope (optisch en magnetisch). De breedte van het beeld wordt dan respectievelijk 5,15m, 7,10m, 8,93m, 9,73m." volgens H. van Vreeswijk (ook architect van Cineac Damrak met aan de Nieuwendijk eveneens een gele baksteenwand) ['Film', april-mei 1957].
"In verband met de bouw van Bellevue Cinerama ondergaat Calypso in de zomer van 1965 een grondige modernisering. Cinerama en Calypso vormen dan één groot gebouw waarin een ruime foyer wordt gemaakt die door het publiek van beide theaters gebruikt kan worden. De belendende bioscopen gingen voortaan schuil achter een over de gehele breedte nieuwe gevel" op de begane grond [Richard van Bueren, Saturday night at the movies]. "Calypso in de Marnixstraat is onlangs uitgerust met de modernste 70mm projektieapparatuur, hetgeen het nieuwste mogelijk maakt op het gebied van beeld en geluid" [NBB persbericht, 28-10-1965] "...waardoor het theater volgend jaar onder meer Jacques Tati's kolossaal opgezette PLAYTIME hoopt te kunnen vertonen. Het breedbeelddebuut maakt Calypso in oktober met Carol Reed's TUSSEN MENS EN MARMER" [THE AGONY AND THE ECSTASY, Telegraaf ?, 6-8-1965]. Dit gebeurde op Italiaanse Fedi 70mm projectoren maar deze voldeden niet en werden in 1968 vervangen door Philips DP70 projectoren uit Luxor, Groningen [zie foto in70mm.com/dp70/country/europe/holland/index.htm]. Achteraf gezien was dit Calypso's halve 70mm geschiedenis want er is weinig méér vertoond. Vroegere 70mm operateurs hebben een scherm van 9,8x4,2 meter opgemeten en genoteerd.
Zie voor de latere ontwikkelingen ook de tekst achter het volgende vertoningsoverzicht.
CALYPSO 70MM VERTONINGEN (4 HOOFDFILMS 1965-1985)
01). 21-10-1965: THE AGONY AND THE ECSTASY. Première.
Eerste akte en proloog was een korte 70mm documentaire MICHELANGELO / PROLOGUE, THE ARTIST WHO DID NOT WANT TO PAINT (met nederlandse commentaarstem van Freek van Hoorn), die later ook zelfstandig is vertoond.
02). 04-04-1968: PLAYTIME. Première, 17 weken.
Dit was een 70mm productie zonder breedbeeldverhouding maar een soort widescreen van circa 1.85:1 (in plaats van de gangbare 2.20:1). Operateurs gaven het de bijnaam "Todd-AO met schuifdeuren" volgens Freek Dozy. Er verscheen een Nederlands programmaboek. Regisseur Jacques Tati bezocht de première in Asta Den Haag in april 1968 [filmatelierdenhaag.nl].
Op 27-05-1968 werden de Fedi projectoren vervangen door twee Philips DP70's uit Luxor Groningen.
03). 02-02-1978: 2001: A SPACE ODYSSEY. Reprise.
Reprise vanwege première van STAR WARS in naastgelegen Bellevue.
04). 02-05-1985: DUNE (blowup). Première.
Formaat uit Nederlands Jaarboek Film 1986. Nederlandse 70mm première 14-3-1985 Asta Den Haag (hiervan bestaat een Polygoon kleuren journaal item, met als gast Frank Herbert, ook beelden van projectiecabine met DP70, youtube.com/watch?v=zhNIZDj9wiY).
BESLUIT
In 1973 ging DP70 projector 1710 naar Meerburg's Calypso Antwerpen [volgens in70mm.com]. "Dat was nodig vanwege de 70mm première van CLOSE ENCOUNTERS OF THE THIRD KIND. Aangezien ik Bellevue een belangrijker zaal vond en meer geschikt was voor 70mm projectie dan Calypso, had ik in overleg met de directie besloten de overgebleven DP70 te verplaatsen naar Bellevue en de DP75 uit de Jaarbeurs [Utrecht] te installeren in Calypso, zodat daar ook de 70mm mogelijkheid aanwezig zou blijven... Dit is allemaal gebeurd rond 1985" en de DP75 ging vervolgens naar Bellevue volgens installateur Ronald Rosbeek in 2014. Na de sluiting van Calypso Antwerpen in 2000 werd de DP70 gekocht door Vlaamse operateur Serge Bosschaerts. Een DP70 in Calypso Amsterdam is nog te zien in een documentaire uit 2000.
Vanaf 2002 werd Calypso door Pathé afgestoten en werd het Filmmuseum exploitant, maar zonder 70mm vertoning en aanvankelijk zonder grote zaal. Vanaf januari 2003 verdwenen de namen Calypso en Bellevue uit het weekprogramma en leefde het complex voort als Filmmuseum Cinerama. Na tijdelijke sluiting van Bellevue wegens een asbestvondst werd Calypso 1 weer heropend in februari 2004. Net als Bellevue werd de dagelijkse programmering in 2005 beëindigd en in 2006 waren er slechts incidentele manifestaties tot de sluiting. De laatste vertoningen waren tijdens het IDFA festival op 3-12-2006. Juli 2007 werd de gevel gesloopt onder grote belangstelling van publiek, media en een web(cam)site. "[De gevel van] het tussenliggende Calypso verdwijnt helemaal. Daarover zal niemand een traan laten" volgens Herman Pinkse [Binnenstad, juli 2005]. Op de plaats van Calypso, Bellevue Cinerama en Nieuwe De La Mar theater opende in 2010 VandenEnde's nieuwbouw DeLaMar theater.
Lees ook
delamar.nl/
cinematreasures.org/theaters/11260
theobakker.net/pdf/bioscopen4.pdf